Irak’ta İlk Türk Katliamı 100 Yaşında
(Telafer Kaçakaç Katliamı, 1920)
Dr. Şemsettin Küzeci
Irak’ın önemli şehirlerinden sayılan Türkmen şehri “Telafer” Irak’ta direnişin kalesi konumundadır. Telafer halkı direniş konusunda bugün değil bundan 100 yıl önce Osmanlı Irak’tan çekildikten sonra İngiliz mandasına karşı meydan okumuş ve çatışmaya girmiştir. İngilizler silahsız Telafer halkına karşı ağır silahlar kullanmış ve Irak’ta “Savret el-İşrin” adıyla bilinen İngilizlere karşı 1920 devrimini başlatmıştır. İşte bugün o devrimin üzerinden yüz yıl geçmiş, 1-4 Haziran 1920 tarihlerinde Başlayan Telafer’de “Kaçakaç Katliamı” nın üzerinden yüz yıl geçmesine rağmen ve 2014 yılında IŞİD işgaline maruz kalan Telafer hale yaralarını sarmaya çalışıyor. Öncelikle yüz yıl önceki hatıralarımızı tazeleyelim, tarihin kara lekesi olan, tuzlu sayfalara bir göz atalım.
“Osmanlı İmparatorluğu’ndan koparılan Irak, 1918-1920 yılları arasında, İngilizlerin işgaline, ardından da doğrudan İngiliz yönetimine tabi tutulmuştur. Irak’ın tek hâkimi olan Arnold Wilson, profesyonel bir işgal valisi niteliğini taşıyordu. Duruma göre anlayışlı tavrının arkasında gösterdiği sertlik siyaseti hafızalardan silinmemiştir. Durumun belirsizliği ve tüm Irak halkının Osmanlı özlemi sebebiyle olsun, 30 Haziran 1920 tarihinde Rumeyse‘de meydana gelen ufak bir olay, kısa süre içerisinde geniş çaplı halk ayaklanmasına dönüşmüştür. Tarihçilerin bu konuda farklı bir şekilde kaleme aldıkları yazılarda bazı çarpıtmaların olduğu şüphesizdir. Aslında İngilizlere karşı ilk ayaklanma şanlı 1-4 Haziran 1920 tarihleri arasında Telafer bölgesinde patlak vermiştir.
Direnişçi Telafer halkı İngiliz ve paralı “Hind” askerlerini tamamıyla yok edip Telafer’i kurtarıp İngilizlere sert bir ders vermiştir. Konuyla ilgili İngilizlerin Erbil Siyasi Hâkimi Dipliwar itiraf ederek “Telafer’deki olaylar İngilizlerin Erbil’deki varlıklarını da tehdit etmeye başladı”. Demiştir. Bu olaylar Erbil’in sokak ve kahvehanelerinde de konuşulmaya başlanmış, ayrıca Musul’da Ahid Cemiyeti de Kürt aşiret başkanlarına mektup göndererek gelecek eylemlere hazır olsunlar bilgisi İngilizleri ciddi bir şekilde tedirgin etmiştir. O dönemde Telafer’de Ahid Cemiyeti üyeleri Hac Ali Ağa Abdülkerim, Albudevle Aşireti Başkanı takma adı (Abul Heyca), Cemil Mohammed Nuri Al Halil Efendi Telafer’de Derk güçlerinin komutanı takma adı (İbn el-Velid) ve Subay Mohammed Ali Hac Hüseyin el-Nalebend Derk güçlerinin Telafer Subayı takma adı (el-Yamani).
Telafer Türklerince Şanlı “Kaçakaç Destanı” olarak anılan 1920 ayaklanması, Türkmeneli’nde işgal güçlerine karşı verilen ilk büyük direniştir. Kahraman Türkmen ilçesi Telafer, diğer Türkmen şehir, kasaba, bucak ve köyleri gibi İngilizlerin oyununa gelmemiş, Irak’ta kukla kraliyet sistemini kabul etmemiştir. Başka bir ifadeyle; İngiliz mandasının değiştirilmiş şekli olan kraliyete karşı, Musul’da faaliyet gösteren Türk Cemiyeti’nin ideolojisi doğrultusunda mücadele vermiş, şan ve şeref kazanmıştır. İngiliz kışlasını kuşatan kahraman Türkmenler, birçok İngilizlerin paralı askerlerini ve subaylarını öldürmüşlerdir.
20 Haziran 1920’den itibaren Rumeyse’de başlayan halk ayaklanması, Irak’ın orta ve kuzey kesimine sıçradı. İngiliz yönetimini hiçbir şekilde benimsememiş olan Türkmenler, 1920 ayaklanmasında aktif rol oynamışlardır. 13 Ağustos 1920‘de, Şahraban’da Türkmen Ayaklanması başlanmış, o esnasında, 4 İngiliz subayı öldürülmüştür. Hanekin ve Kızlarbat’ta da 14 Ağustos’a kadar süren olaylarda; bölgenin İngiliz sorumlusu öldürülmüş, Kifri halkının yardımına koşan civardaki köy ve kasaba halkı de Irak’ın İngiliz siyasi hâkimi binbaşı G.N. Salman ‘ı öldürdüler.
Irak’taki gerginliği yatıştırmak amacıyla İngilizler halkı sükûnete davet emiştir. Telafer’deki olaylar sonucu İngilizler, halkın geri dönmesi için “Af Bildirisi” yayınlanmıştır. Teleflerdeki Türkmenler de karara inanarak kaçtıkları yerlerden geri dönmeye çalışmışlardır. Ancak İngilizlerin oyununa gelmişler. Geri dönen Türkmenlerin birçoğunu tutuklamışlar, kimini katledip kimini de uzun yıllara hapislerde çürütmeye mahkûm etmişlerdir. Böyle bir tarihin bir kara lekesi niteliğindeki olaylar hazin ve acı dolu anı ve duygularla kapatılmıştır.
Bugüne geldiğinde 2014’ten IŞİD tarafından işgal edilen Telafer, 1920 yılında yaşadıkları katliamının yüz benzerini yaşamışlardır. Hele hele 2003 sonrası ABD’nin saldırılarına maruz kalmış, yüzlerde ev, işyeri, okul vs. binalar tahrip edilerek, ABD Telafer’de hayatı felç etmiştir. Kimi halk Telafer’i terk ederek, Musul’a kimi çevre bölgelere kimi de Erbil, Kerkük, Kerbela ve Necef şehirlerine kaçarak ailesinin canını kurtarmıştır. Bazıları da komşu ülkeleri sayılan Türkiye’ye sığınmaya çalışmışlardır. İster ABD saldırıları isterse de IŞİD döneminde Telafer Türkmenleri sinsi oyunlara ve yok edinme politikası ile mecburi olarak yaşamlarını sürdürmeye çalışmışlardır.
Günümüzde Telafer’in nüfusu 524.000 olup, %25-30 oranında Türkmen Şiilerdir. Diğerleri ise, Sünni Türkmenlerdir. Ancak IŞİD sonrası Telafer’in nüfus durumu hiçte beklenilen gibi değildir. Şu anda Telafer’de yaklaşık 100-120 bin yaşamaktadır. Aslında Telafer’de 2003 öncesi toplam 105 bin aile yaşamaktaydı. Şimdi ise, Telafer’e 18 bin aile dönüş yapmış, buda yaklaşık 100-120 nüfusa tekabül eder, ancak dönüş yapanların çoğu Şii Türkmenlerdir. Böyle bir durumda 100 yıl önce Türkmen Telafer halkının milli ruhu ve vatanseverliği bugün olsaydı. Bu gerginlikler yaşanmazdı.
Telafer’de 100 yıl önce vuku bulunan “Kaçakaç” Katliamının anısına ne herhangi bir Türkmen medyası, özellikle de TV’lerimiz, gazetelerimiz veya sosyal medyada bir kınama, anma gibi bir şeylerin yazılıp yayınlanmaması beniz üzmüştür.
Ne ise ki, Telaferli Şair “Felekoğlu” 100 yıl önce “Kaçakaç Destanı” şiirini yazmıştır.
KAÇAKAÇ DESTANI
Telafer’den koptu sevre
İngiliz’i vura vura
Bin dokuz yüz igirmide
Vaya düştü İngiltere
Kimi millet söz verdiler
Sevre birlikte dediler
Sevre kızgın oldu gerçek
Döndüler yüz çevirdiler
Ama Telafer dayandı
Birbirine hep inandı
Arzuladı kanı millet
Sevresini gerçek sandı
Baş koydular bu meydana
Bakmadılar mala, cana
Bu dünyada unutulmaz
Doldu tarihle cihana
Bir toplanıp görüştüler
Bel bağlayıp duruştular
Sığındılar tek Tanrıya
Düşman ile vuruştular
Onca Serhenk öldürdüler
Erliklerin bildirdiler
Bin yaşasın böyle millet
Yurt bayrağın kaldırdılar
Gerçekle bir plân oldu
İngilizler viran oldu
Kalan öldü, kaçan kaçtı
Hazinesi talan oldu
İngiliz’den neçe kadın
Döküp başlarına benzin
Çok kimseler görür idi
Her birisi yaktı kendin
Ordu Musul’dan yürüdü
Yurda doğru topu kurdu
Merdaneler kümesinden
Birkaç atlı topa sürdü
İngiliz’den koptu havar
Geldi uçak bomba vurar
Millet bir az dargın oldu
Esliha yok, ne çare var
Millet Yardım beklediler
Çevre halkın dilediler
Onda solğun oldu Sevre
Söz verdiler, gelmediler
Sonra millet kaçı verdi
Dağa, daşa yüz çevirdi
Şehri saldı, çıhtı herkes
İngilizler şehre girdi
Şehre bir ordu koydular
Çok saray evler yıktılar
Talan edip yağmalayıp
Harmanlara od yaktılar
Şimdi yengi bir defter aç
Millet oldu hep Kaçakaç
Arvat, uşağ yola düştü
Ne bay kaldı ne yoksul aç
Dağıldılar kır çöllere
Ulaştılar yad ellere
Karlı koca birle düşkün
Düştü perişan hallere
Barşevit oldu bir neçe
Dağda, derede gizlice
Şehre baskın ederdiler
Her taraftan gece gece
Böyle çekti iş bir zaman
Çekilmez dert oldu yaman
Millet yokuş hâlâ düştü
İstediler çare aman
Toplandılar hep ağalar
Yokuş işi başaralar
Dönmek için yurda millet
Belki bir yol sağlayalar
Birisine söylediler
İşi yaptın sen dediler
Bu milletin günahını
Boynuna hep yüklediler
Bir az düşüntüye daldı
Eğdi başın, yere saldı
Hemen kaldırdı başını
Saruğunu yere çaldı
Dedi teslim olsam gerek
Millete yol alsam gerek
Millet uğrunda şereftir
Başım verip ölsem gerek
Söz bir edip ray kurdular
Yokuşa yol uydurdular
İngiliz’e mektup yazıp
Hemen elçi gönderdiler
Elçi yetip döndü revan
İngiliz’den geldi ferman
İşi yapan ele gelsin
Bütün millet bulsun aman
Atlı mindi her bir yere
Gitti haber vere vere
Bütün millet yurda dönsün
Ağalar hep girdi şehre
Haber ulaştı her yere
Döndü millet güle güle
Çağırdılar dey baba dey
Gene göründü bu Kale
Söz burada sona erdi
Gene millet aldı yurdu
Felekoğlu yazdı bunu
İhtiyarlar haber verdi
FELEKOĞLU