HECE YAYINLARINDA İLK KEZ IRAK TÜRKMEN ÖYKÜSÜ
Dr. Rawyar Jabbari
Çağdaş Irak Türkmen Edebiyatı’nda çeşitli çalışmalarıyla adı önde gelen Bağdat Üniversitesi, Ziraat Fakültesi emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet Ömer Kazancı tarafından hazırlanan; Günümüz Irak Türkmen Öyküsü başlıklı kitap kendilerinin edebiyat havzasına yaptıkları yepyeni ve büyük katkılardan biridir. Adı geçen eser; 584 sayfalık, 21×13 boyutlu olup, kitabın 1. baskısı; Temmuz 2022 tarihinde başkent Ankara’da Hece Yayınları tarafından 978-625-8162-12-7 ISBN numarası ile basılmıştır. Eser; Irak Türkmen öyküsü konulu bir kitap veya antoloji olarak tanımlanabilir.
Antoloji şeklinde hazırlanan kitap, hazırlayanın özgeçmişi, içindekiler, önsöz ve giriş kısımları yerine, “Irak Türkmen Edebiyatında Hikâye ve Roman Dünü-Bugünü” başlıklı makale ile başlayıp, 32 öykücünün öyküleri ve her öykücünün kısaca hayatından oluşmaktadır. Kazancı, “Irak Türkmen Edebiyatında Hikâye ve Roman Dünü-Bugünü” başlıklı makalesinde Irak Türkmen öyküsü ve romanının tarihî süreçteki önemi, değişimi, zorlukları, eksiklikleri ile kitabının yazılış amacını dile getirmiştir. Makale uzun ve karmaşık ayrıntılarla boğulmamış; onun yerine açık ve amaca yönelik bir anlatımla okurlara sunulmuştur. Makalenin 34-36. sayfalarında Kazancı; “Başlangıçtan Günümüze Kadar Yayınlanan Hikâye ve Roman Kitapları” alt başlığı altında bir bilgi çizelgesi de arz etmiştir. Çizelgede 22 yazarın adı, soyadı, eseri, yayın evi ve basım veya yayın tarihleri yer almıştır. Söz konusu makale ve çizelgede saf, akıcı, pürüzsüz ve anlaşılır bir dil ve üslûp kullanılmıştır.
Irak Türkmen öykü ve romanı hakkındaki uzun makaleden sonra 32 öykücünün son öykülerinin sonunda kısaca hayatlarına da değinilmiştir. Bu öykücülerin adı, soyadı ve öykülerinin başlıkları şu şekilde sıralanmıştır: Reşit Kazım; Cehalet Kurbanı, Tamahın Sonu, Musa Zeki Mustafa; Nankör, Çılgınlık Cezası, Ali Marufoğlu; Sağ El, İlk Tokat, Nişancı Ali, At Masalı, Haşim Kasım Salihi; Saime Abla, Zavallı Feride, Son Gece, Hayrullah Kazım; Aynadan Kaçınan Hanım, Sabri Dayı, Kudret Topu, Suphiye Halil Zeki; İnanç, Dua, Mutluluğu Öldüren Vefa, Mehmet Abdülaziz İsmail; Kurnaz Adam, Akıl Hastası, Kadın var, Mevlüt Taha Kayacı; Dayı Meyti, Güneş ve Tuz, Bir Kucaklama, Suçunu Bağışlatan Adam, Adnan Sarıkâhya; Uzun Yıllar Ötesinden, Meral, Sevgi Irmağı, Hamza Hamamcıoğlu; Cuma Taşı, Karantina, Usta Kerem’in Rüyası, Beyaz Horoz, Nevzat Abdülkerim; Karar Annemindir, Henan, Bir Düğün Gecesi, İsmet Özcan; Doğum Günü, Korku Çemberi, Yağmur Efendi, Beyaz Duvarlar, Suphi Saatçi; Türkmen Kızı Zehra, Evlerinin Önü, Aynayla Tarak, Sabah Hasan Necim; Küçük Kuşbaz, Tepedeki Yabancı, Küllükteki Zındık, Hidayet Kemal Bayatlı; Marmara’daki Anahtar, Ecel ile Sözleşenler, Tanrı’nın Küçük Sabrı, Âlim Bey, Nusret Merdan; Babamın Tası, Sana Ne Yaptılar Dayı Şefik, Günlük ve Köpek, Bu Zamandan Biri, Çok Geç Öten Horoz, Kadriye Ziyai; Yaşar, Yavuz, Mehmet Ömer Kazancı; Nasıl Öldürüldüm, Sen Beni Adam Ettin, Kısmet Bu, Pakize Süleyman; Hediye Nenenin Definesi, Derviş, Necmettin Bayraktar; Kalenin Süt Duvarı, Kaçak, Bilgin Dede, Rıza Çolakoğlu; Gerçek Tablo, Fahriye, Dut Ağacı Kütüğü, Birinci Eşekler Konferansı, Münevver Molla Hassun; Düne Yolculuk, Son Öpücük, Solmayan Özlem, Sabah Tuzlu; Zararlı Sanılan Faydalı Olabilir, Seçim Endişeleri, Sılaya Dönüş, Selma Merdan; Nina’nın Bebesi, Bir Acayip Hikâye, Cengiz Bayraktar; Beddua, Kerkük Kalesinde Cinayet, Kerkük’ün Büyülü Mahallesi, Hüzünlü Dönüş, Kemal Beyatlı; Aşkın Bilinmez Hali, Askıda Bekleyen Hak, Sucu, Bir Köyün Hikâyesi, Mustafa Ziya; Delinin Ölümü, Yeryüzü İnsanları, Yaşar Süleymanoğlu; İçten Ölmek, Kerkük’ten Çıkmak, Ben Bir Güvercinim, Bir Yolcu (Önceden Yeri Gömdüler, Sonra Tarihi), Nihat Kuşçu; Sabahsız Bir Gece, Dikiş Makinesi, Ne Vatan’ı Buldu ne de!, Abdulkadir Hacıoğlu; Huzur, Soytarı Kral, Hamal Zühdü, Mehmet Haşim Salihi; Ruha Sarılmak, Hürmüz, Bizim Köyde Casus Var, Okuldaki İlk Ders, İlaf Köprülü; Bu Memlekette Bir Hayaldir Yaşamak, Sürgün Öğretmenler, Kaptan Eşref, Lâl ve Dil.. Her öykücünün adı soyadı altında kendi içinde alt başlıklara ayrılan konunun belirgin ve net olmasına gayret edilmiştir. Bölüm başlıklarına bakıldığı zaman Kazancı’nın; öykücüleri doğum tarihlerine ve yazdıkları ilk öyküye göre sıraladığı rahatlıkla fark edilebilir. Şahsî kanaatimize göre bu yöntemle yapılan sıralama doğru ve yerinde bir sıralamadır. Adı geçen öykülerin birçoğu bugüne kadar kitaplaştırılmamışlardır. Yani hazırlanan kitaba seçilen öyküler hâlâ çeşitli süreli yayınlarda (gazete-dergi) durmakta ve Kazancı gibi araştırmacıların iltifatlarını beklemektedir.
Suphi Saatçi, Nusret Merdan, Selma Merdan ve İlaf Köprülü hariç yukarıda adı geçen öykücülerin en büyük ortak özellikleri anadilinde (Irak Türkmen Türkçesi) öğrenim tahsili görmemiş olmalarıdır. Kazancı hazırladığı kitabının arka kapağında bu duruma dikkat çekerek; “ancak kendi dillerinde eğitim görmedikleri için bu türde zorluklar çekerek, kalem oynatmayı gerektiği gibi becerememişler” şeklinde değerlendirmektedir. Aynı durum Günümüz Irak Türkmen Öyküsü kitabının hazırlayanı için de geçerlidir. Kitabı hazırlayan yazar da Türkmence gibi Türkçeyi de şahsî çaba ve gayretleriyle öğrenmiştir. Yine kitabın arka kapağında “Irak Türkmenleri, edebiyat türleri arasında hikâye türünü hiçbir devirde ihmal etmemişler” diyen Kazancı; Irak Türkmen Öyküsü adlı kitabına seçtiği öykücüler ve öyküleri hakkında görüşlerini okuyuculara beyan eder. Aynı şekilde yapı ve içerik bakımından seçilen öykülere göz atıldığında Kazancı’nın; “teknik, dil, üslup, kurgu ve tema bakımından en güzel örneklerini bu kitapta adı geçen yazarlarımız vermişler” yorumuyla karşılaşılabilir.
Günümüz Irak Türkmen Öyküsü adlı kitap her türlü kişisel tutum ve ideolojik propagandadan uzak tutularak akademik bir biçimde kaleme alınmıştır. Kazancı, mümkün olduğu kadar Irak Türkmen öyküsüne katkı sunan öykücülerin öykülerini toplayıp antoloji şeklinde okuyucuya sunmuştur. Kazancı’nın kaleme aldığı adı geçen kitabın diğer eserlerinden farklı olarak dikkat çekici kısmı kitabın antoloji şeklinde basılmış olmasıdır. Bununla beraber hem Irak’ta hem de Türk dünyasında bugüne kadar Kazancı’nın Irak Türkmen öyküsü ile ilgili hazırladığı bu kitabın bir benzeri yoktur. Yani Irak Türkmen öyküsü ile ilgili ilk defa derli toplu bir çalışma Kazancı’nın hazırladığı bu kitap ile görülmektedir.
Yukarıda adı geçen kitap, güçlü ve zayıf yönleri tarafından değerlendirilmekten ziyade; Temmuz 2022 tarihinden önce benzeri kitaplarla karşılaştırıldığında bazı ufak tefek farklılıklarla karşılaşılır. Kitapta ön söz ve giriş bölümleri yerine Kazancı’nın “Başlangıçtan Günümüze Kadar Yayınlanan Hikâye ve Roman Kitapları” başlıklı uzun makalesi yer almaktadır. Kazancı bu makalede Irak Türkmen Öyküsü anlatısıyla paralel olarak Irak Türkmen romanından da bahsetmektedir. Bununla beraber basılan kitabın hangi yönteme başvurularak hazırlandığı, hangi tarihten hangi tarihe kadar sınırlandırıldığı, neden eserdeki öykücülerin seçildiği gibi soruların yanıtları okurlara verilmemiştir. Esere seçilen öykücülerin öykülerinin arasında denge tutarlılığı da yoktur. Yani bazı öykücülerin diğerlerine kıyasla daha fazla öyküsüne yer verildiği görülmektedir. Örneğin; Nusret Merdan’ın 5 öyküsüne yer verilip Reşit Kazım’ın 2 öyküsüne yer verilmiştir. Buna ek olarak her öykücünün hayatını anlatan kısa biyografiler öykülerin başında değil sonunda gelmektedir. İlaveten Kazancı; eserin sonunda kaynakça veya bibliyografya sunmak yerine kitabın her sayfasının sonunda dipnotlar kullanarak atıflarını arz etmektedir. Görüldüğü gibi dikkat çekici bazı farklılıkların kitabı hazırlayanın akademik, edebiyatçılık, sanatkârlık vs. tarzından kaynaklandığını söyleyebiliriz.
Okuyucularına kavuşan kitap sayesinde herhangi bir araştırmacı dünden bugüne Irak Türkmen öyküsünün hangi süzgeçten geçtiğini ve kimler tarafından kalem oynatıldığını bilebileceklerdir. Sonuç olarak Temmuz 2022 tarihinde basılan Günümüz Irak Türkmen Öyküsü başlıklı kitap; Çağdaş Irak Türkmen Edebiyatı’ndaki Irak Türkmen öyküsü alanında önemli bir bibliyografya veya antoloji eseri sayılabilir.