Irak-Azerbaycan Edebi İlişkilerine bir Bakış[1]
Prof. Dr. Gazanfer Paşayev[2]
Azerbaycan’da yabancı ülkelerden özellikle de Arap ülkelerinden söz edildiğinde akla ilk Irak gelir. Bu bir tesadüf değil. Bunun kökleri vardır. Eski zamanlardan beri Irak’ta ilmi, dini, edebi ilişkilerimiz güçlü olmuş ve şimdi de devam etmektedir. Bağdat eskiden beri bizim için de ilim, medeniyet ve din merkezi olmuştur. İslamiyet’ten sonra her türlü ilişkiler daha da güçlenmiş, Araplar Azerbaycan’ı vatan seçerek ülkemizde kalmışlardır. Birçok yer, kent vs. adlar sözümüze ispattır. Arap şahverdi, Arap qubadlı, Arap buşağı örenlerdir.
Birçok Azerbaycanlılar ise, Bağdat’ta eğitim görmüş, ilim ve edebiyat alanında büyük başarılar elde etmişlerdir. Görkemli şahsiyet gibi yetişmişlerdir. Şairlerin birçoğu şiirlerini yalnız Arapça yazmışlar. Birçokları ise, her iki dilde de başarı kazanmıştır.
- Asırda Irak’ı ziyaret eden Azerbaycan’ın büyük şairi Xaqani Şirvani; “Medain Harabaları” ve “Töhfetül Irakeyn” eserlerini yazmıştır. Bağdat’ı, Dicle’yi anlatan güzel şiirlere imza atmıştır. Xaqani’nin Irakla ilgili eserleri Azerbaycan’da farklı zamanlarda yayınlanmış, bugüne kadar da sevilerek okunmaktadır.
Söylemeye değer ki, Irak ile edebi, ilmi, medeni ilişkiler eskiden olduğu gibi devam etmektedir. “Bin bir Gece” hikâyeleri tümü Azerbaycan’da yayınlanmıştır.
Akademisyen Hamit Araslı(1972) ve Profesör Vasim Mememd Ali(1989) Irak İlimler Akademisi üyesi seçilmişlerdir. Iraklı edebiyatşinas Abdüllatif Benderoğlu’na Bakü’de Devlet Üniversitesi tarafından Fahri doktora verilmiştir. Nizami Gencevi adına Edebiyat enstitüsünün İlmi Şurasının fahri üyesi ve Edebiyat Gazetesi yayın kurulu üyesi seçilmiştir. Birkaç Iraklı ilim adamı Azerbaycan Ansiklopedisinde yer almıştır. Yeri gelmişken Azerbaycan-Irak edebi ilişkilerinde hizmetlerine göre Ata Terzibaşı ve Abdüllatif Benderoğlu Azerbaycan Yazarlar Birliği’nin üyesi seçilmişlerdir. Yazarlar Birliği’nin Başkanı Anar üyelik vesikalını kendisi takdim etmiştir.
Abdüllatif Benderoğlu, Arap ve Kürt şairlerinin şiirlerini Azerbaycan diline tercüme edip, tanınmış Türkmen şairleri ile kitap olarak Bakü’de yayınlanmıştır. Azerbaycan Enformasyon Bakanı Sabir Rüstemxanlı bu kitabın “ Yazıcı” neşriyatında basılması için talimat vermiştir.
Men şahsen (G.Paşayev) Irak ile ilgili “Altı Yıl Dicle Fırat Sahillerinde” ve “Irak Türkmen Folkloru” kitaplarını yazmışım. “Altı Yıl Dicle Fırat Sahillerinde” kitabını A. Benderoğlu Arapçaya tercüme edip, her iki kitapta Bağdat’ta basılacaktır. Ayrıca Benderoğlu, ”Nesimi Divanı” nın el yazma nüshasını basılması için çalışmalarımız devam ediyor. Ben her gün Fellice şehrinden 45 km. yol kat edip Bağdat’ta gelirdim, Nesimi Divanını çalışırdık. Her ikimiz ayrı ayrı bölgelerde Benderoğlu Bağdat’ta ben isem, Bakü’de Nesimi’nin ruhunu şad ederdik. Nesimi’ye layık sembollü kitaplar meydana koyduk.
Sevindiricidir ki, son zamanlarda Azerbaycanlı Araştırmacılar Irak edebiyatına geniş önem vermektedirler. Irak Arap edebiyatı ile ilgili kitaplar yayınlanıyor. Yüksek lisan ve doktora tezleri savunuluyor. Iraklı İli Adamı rahmetli Sinan Sait Uluslararası anlaşma gereği Azerbaycan Devlet Radyo ve Televizyonu kurumuna gelerek (1959) Arapça radyo bölümünü açılmasını sağlamıştır. 10 yıldan fazla bir sürede ciddi çalışmalarda emek harcamıştır.
Görkemli bestekâr Fikret Emirov “Bin Bir Gece” hikâyeleri operetini yaparak dünyanın seçkin eserlerine girmiştir. Unutmayalım ki, birçok Azerbaycanlı öğrenci Irak’a gönderilmiş, Arap dili, edebiyatı ve tarihini mükemmel bir şekilde öğrenerek vatana dönmüşlerdir. Onların Irak’taki faaliyetleri, İki ülke arasında işbirliği çerçevesinde başta edebi ilişkiler olmak üzere daha sonra her türlü ilişkilerin gelişmesinde büyük rolleri olacağına gözümüzün önündedir.
Irak’tan da birçok gençler yüksekokullarda ve doktora yazmak amacıyla Azerbaycan’a gelmişlerdir. Göründüğü gibi Irakla Azerbaycan arasındaki ilmi ve dini ilişkiler de vardır.
Fuzuli’nin doğumunun 500. Yılı anısına Irak’ta yüksek düzeyde düzenlenen etkinlikler çok olumlu bir şekilde değerlendirilir. Profesör Vasim Mememd Aliyev’in kaydettiği gibi, edebi ilişkilerimiz yolunda Fuzuli bir köprü olmuştur. Bu köprünün daha muhkem, daha kâmil olmasında bir kerpiç koyanın da bin kerpiç koyanın emeği takdirle karşılanır. Irak Cumhurbaşkanlığı ve Kültür Bakanı Hammadi’nin destekleriyle yüksek seviyesinde Fuzuli’nin etkinliğinin geçirilmesi çok olumlu bir hadisedir.
Azerbaycan’dan 120 kişiden fazla Irak’a davet edilmesi Fuzuli’ye büyük bir saygı örneğidir. Azerbaycan Halkına verilen önemli ve ılımlı bir mesajdır. Şüphesiz ki, iyi niyetle Irak’a gelen Azerbaycan heyetinin gelecekte Irak-Azerbaycan arasındaki ilişkilerine daha da hizmet edecek ve ellerinden geleni yapacaklarına inanıyorum.
Son olarak, Allah’tan umut ediyorum ki Azerbaycan ile Irak arasındaki edebi ilişkiler hayat gibi ebedi olsun…[3]
***
[1] Gazanfer Paşayev, Seçme Eserleri. 2. Cilt. Bakü, 2012, s, 199-201
[2] Bu yazı (tebliğ) Fuzuli’nin doğumunun 500. Yılı anısına 1994 yılında Irak’ta düzenlenen festivalin 18.09.1994 tarihindeki oturumunda Gazanfer Paşayev tarafından okunmuştur.
[3] Bu yazı Şemsettin Küzeci tarafından Türkiye Türkçesine 22 Ekim 2024 tarihinde aktarılmış ve aynı tarihte Kerkük Gazetesinde yayınlanmıştır.
