Türkmenistan, Azerbaycan ve Özbekistan Zirvesi,
Kazakistan’ın Kırgızistan Ziyareti ve Yeni İpek Yolu
Ahmet Sağlam
22 Ağustos 2025 tarihinde Türkmenistan’ın Avaza Turizm Bölgesi’nde, “Türkmenistan-Azerbaycan-Özbekistan” liderlerinin katılımıyla üçlü zirve düzenlenmiştir. Zirve, Türkmenistan halkının Millî Lideri ve Türkmenistan Halk Maslahatı Başkanı Gurbangulı Berdimuhamedov’un daveti üzerine, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in katılımlarıyla gerçekleştirilmiştir.
Zirvede kardeş ülkelerin liderleri arasında ticaret, ekonomi, ulaştırma, haberleşme, enerji ve insani yardım başta olmak üzere çok yönlü iş birliği konuları ele alınmıştır. Zirvenin gündemi değerlendirilecek olursa Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki barış anlaşmasının ardından açılması planlanan Zengezur Koridoru (yeni adıyla “Trump Koridoru”) üzerine altyapı çalışmaları ve iş birliği protokollerinin görüşülmesi olmuştur. Bu kapsamda üç ülkenin ulaştırma bakanlıkları arasında lojistik ve ulaştırma iş birliğinin geliştirilmesine yönelik anlaşmalar imzalanmıştır. Ayrıca Türkmenistan ile Azerbaycan arasında hava taşımacılığının geliştirilmesine dair mutabakat zaptı, Türkmenistan ile Özbekistan arasında ise gemi inşa ve sivil havacılık alanlarında iş birliği anlaşmaları imzalanmıştır.
Zirvede, Çin’i Güney Asya, Orta Doğu ve Avrupa’ya bağlayacak sürdürülebilir ve etkin bir kıtalararası güzergâhın oluşturulacağına dair güven dile getirilmiş, Çin-Özbekistan demiryolu inşasının başladığını ifade edilmiştir. Azerbaycan tarafı yeni kargo akışlarının Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan’daki mevcut altyapının etkin kullanımını hedeflediğini vurgulamıştır. Bu bağlamda Türkmenbaşı ve Bakü limanlarının kapasitesinin artırılması, modern lojistik altyapısının oluşturulması, koordineli tarife politikalarının uygulanması, prosedürlerin dijitalleştirilmesi ve kargo kontrolünün sağlanması gibi hususlar üzerinde durulmuştur. Özbekistan tarafı ise, işletmelerin kilit pazarlara en kısa ve en avantajlı şekilde ulaşabilmesi amacıyla yük tarifelerini karşılıklı olarak düşürmeye hazır olduğunu açıklamıştır. Ayrıca, Hazar Denizi üzerinden yük taşımacılığı için feribot kapasitesini geliştirme niyetini dile getirmiştir.
Enerji güvenliği bağlamında iş birliğinin derinleştirilmesi ve enerji kaynaklarının üçüncü ülkelere ihracatına yönelik koridorların geliştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bu çerçevede Avrupa’ya “yeşil enerji” tedarikine ilişkin projeler umut verici olarak değerlendirilmiştir. Geleneksel enerji kaynakları bakımından ise Hazar havzasındaki sahalarda jeolojik araştırma ve geliştirme alanlarında iş birliği imkânlarının araştırılması önerilmiştir.
Ticaret hacminin artırılması da zirvenin öncelikli gündemlerinden biri olmuştur. Son yıllarda Özbekistan, Türkmenistan ve Azerbaycan arasındaki karşılıklı ticaret hacminin iki katına çıktığı, bu hacim içerisinde sanayi mallarının payının %40’a ulaştığı ifade edilmiştir. Bu da kardeş ülkelerin SSCB’den sonra birbirleriyle ticaretinin giderek artığının en güzel örneğini teşkil etmiştir.
Bölgesel bağlamda bakıldığında, son dönemde hem Avrupa Birliği (AB) hem de Çin, Orta Asya devletleriyle ardı ardına liderler zirveleri düzenlemiştir. Nitekim Çin, 18-19 Mayıs 2023 tarihlerinde Şian’da “C+C5” formatındaki ilk Çin-Orta Asya Zirvesi’ne ev sahipliği yapmış, bu toplantılar 2025 yılında Kazakistan’ın başkenti Astana’da düzenlenen ikinci zirve ile devam etmiştir. Benzer şekilde Avrupa Birliği ile Orta Asya’daki beş ülke (Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan) arasındaki ilk zirve, 4 Nisan 2025’te Özbekistan’ın Semerkant kentinde gerçekleştirilmiştir. Bu toplantılarda da ulaştırma ve lojistik konularına özel bir vurgu yapılmıştır.
AB ve Orta Asya Zirvesinin sonuç bildirgesine bakıldığında ise özetle şu hususlar öne çıkmıştır: “Çin’den başlayarak Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Azerbaycan üzerinden Avrupa Birliği’ne uzanan modern İpek Yolu güzergâhı stratejik bir önem taşımaktadır. Bu hat, ulaştırma ve lojistik altyapılarının geliştirilmesi yoluyla hem bölgesel ticaret hacmini artırmakta hem de Avrasya’daki ekonomik entegrasyonu güçlendirmektedir. Orta Asya ülkeleri bu süreçte transit merkez konumuna gelirken, Avrupa ile Asya arasındaki mal ve enerji akışı daha güvenli ve hızlı bir şekilde sağlanmaktadır.” şeklide özetlenebilir.
Bu zirveler ve son olarak gerçekleştirilen Türkmenistan-Azerbaycan-Özbekistan Zirvesi genel olarak değerlendirildiğinde, Çin’den başlayarak Avrupa’ya uzanan Yeni İpek Yolu projesine Çin, ABD, AB, Türkiye ve Orta Asya devletlerinin yoğun bir hazırlık içinde olduğu görülmektedir. Bu çerçevede Türk devletleri, kendi aralarında bölgesel yol haritaları oluşturmakta; zaman zaman AB, Çin ve Türkiye ile bir araya gelerek hem bu yol haritalarını hem de kaydedilen ilerlemeyi değerlendirmektedir. ABD’nin ise Zengezur Koridoru’na “Trump Koridoru” ismi vererek projeye dahil olduğu görülmektedir. Ermenistan’ın ise ABD’nin garantörlüğünde bu sürece katılım gösterdiği gözlenmektedir. Önümüzdeki dönemde en kritik sorusu ise Rusya ve İran’ın bu süreçte nasıl bir pozisyon alacağı ve hangi stratejik adımları atacağıdır.
Türk devletleri açısından ise Yeni İpek Yolu’nun bölgesel bir kalkınma modeli olarak öne çıktığı görülmektedir. Özellikle Azerbaycan ile Ermenistan arasında kalıcı bir barışın tesis edilmesi, bölgenin dünyaya açılmasını engelleyen kara ve demir yolu bağımlılığı çıkmazını ortadan kaldıracaktır. Bununla birlikte Türk devletlerinin, SSCB döneminden miras kalan sorunları Türk Devletleri Teşkilatı çatısı altında barışçıl yollarla aşmaya başladıkları ve Türk devletlerinin birbirleriyle olan kardeşlik hukuku temelli ilişkilerinin pozitif yönde hızlı bir ivme kazandığı da görülmektedir.
Nitekim 22 Ağustos 2025 tarihinde Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in Kırgızistan’a gerçekleştirdiği resmî ziyarette birçok alanda iş birliği anlaşmaları imzalanmış; ayrıca Kazakistan ile Kırgızistan arasındaki karşılıklı ticaret hacminin 2030 yılına kadar üç milyar dolara çıkarılması hedeflenmiştir. Bu ziyaret kapsamında, Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, ülkesinin en yüksek devlet nişanı olan Altın Kartal Nişanını Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov’a takdim etmiştir.
Görüldüğü üzere, Türk devletleri SSCB’den miras kalan sorunlar giderek barışçıl yöntemlerle çözülürken, ticari ilişkiler de güçlenerek ilerlemektedir. Bu durum, Orta Asya’nın —gerçek adıyla Türkistan’ın— ekonomik olarak dünyaya açılmasını ve uluslararası ticaret stratejilerinde etkin bir aktör hâline gelmesini sağlamaktadır.
Ankara, 23.08.2025
www.saglamahmet.com
