Irak: Silah Dengesi ve Seçimler
Ali BAYATLI – BAĞDAT
Irak’ta yaklaşan parlamento seçimleri, ülkenin siyasi ve güvenlik sahnesini yeniden hareketlendirmiş durumda. Başbakan Muhammed Şiya el-Sudani, uluslararası baskılar ile içerdeki silahlı grupların direnci arasında oldukça hassas bir denklemi yönetmek zorunda kalıyor. ABD yönetimi, seçimlerin şeffaflığı ve meşruiyeti için silahların yalnızca devletin kontrolünde bulunmasını şart koşarken; silahlı gruplar varlıklarını “ulusal güvenliğin stratejik kalkanı” olarak görüyor. Bu karşıt pozisyonlar, seçimlerin zamanında yapılıp yapılmayacağına dair ciddi endişeler doğuruyor.
Bölgesel atmosfer de Irak’ın işini kolaylaştırmıyor. Gazze’deki savaş, İran ile İsrail arasında daha önce görülmemiş ölçekte bir çatışmaya dönüşme potansiyeli taşıyor. Suriye’de güvenlik sorunları nedeniyle üç vilayette seçimlerin ertelenmesi, bölgedeki istikrarsızlığın boyutunu gözler önüne seriyor. Bu şartlarda Irak, hem kendi demokratik taahhütlerini yerine getirmek hem de bölgesel gerilimleri yönetmek zorunda kalıyor.
KDP milletvekili Macid Şengali, ABD’nin Irak’a yaklaşımını “çözüm önerip uygulamazsa sonuçlarına katlanma” olarak tanımlıyor. Ona göre Washington, serbest dolaşan silahların gölgesinde yapılacak bir seçimi kabul etmiyor; çünkü böyle bir durumda ortaya çıkacak parlamento, “milis liderleri ve silah komutanlarının” hâkimiyetine açık hale gelir. ABD, mevcut parlamentonun zayıf performansına rağmen, parlamenter sistemin hâlâ ülkenin demokratik dengesini koruyacak en uygun araç olduğuna inanıyor, ancak bunun güvenli bir siyasi atmosferde gerçekleşmesini istiyor.
Irak hükümeti ise bu baskılara farklı bir yanıt arıyor. Başbakan’ın dış ilişkiler danışmanı Ferhad Alaaddin’in açıklamaları, Bağdat’ın özellikle Haşdi Şabi yasası konusunda Washington’daki karar vericilere kendi bakış açısını iletmek amacıyla lobi şirketleriyle çalışmaya başladığını gösteriyor. Bu girişim, ABD’nin hükümete verdiği kısa süre ile doğrudan ilişkili: Silahların devletin kontrolüne alınması ve Haşdi Şabi yasasının engellenmesi. Aksi halde, yaptırımların devreye girmesi bekleniyor.
Parlamento Başkanı Mahmud Meşhedani’nin 24 Ağustos’ta yaptığı açıklamalar da tartışmayı büyüttü. Meşhedani, ABD ve İsrail’den, Haşdi Şabi yasası geçirilirse Iraklı liderlere yönelik “örtülü tehdit” geldiğini belirtti. Bu tür mesajlar, dış baskının ne kadar yoğun ve kritik olduğunu ortaya koyuyor.
Sudani ile Koordinasyon Çerçevesi arasındaki gerilim de giderek artıyor. Taraflar arasında yapılan gece toplantıları, Koordinasyon liderlerinin silah meselesinde acele edilmemesi gerektiği yönündeki ısrarlarını gösterdi. Bu tavrın temelinde, uluslararası koalisyon güçlerinin kısmi çekilmesinin doğurabileceği güvenlik boşluğu ve istikrar endişesi yatıyor.
Buna karşın, Hizbullah Tugayları, Seyyidüşşüheda Tugayları ve Nüceba Hareketi gibi gruplar, “direniş silahının teslim edilmeyeceği” konusunda net bir duruş sergiliyor. Onlara göre bu ilke yalnızca Irak için değil, Lübnan’daki direniş için de geçerli. ABD baskısı ise bu gruplara göre sadece “silahsızlandırma dayatması” olup kabul edilemez.
Uluslararası koalisyonun çekilme süreci ise fiilen başladı. İlk Amerikan birlikleri, Enbar’daki Ayn el-Esed üssünden Erbil, Kuveyt ve Suriye’nin Tenef üssüne yönlendirildi. Çekilme, 2026 Eylül’üne kadar kademeli olarak devam edecek. Ancak bu sürecin öngörülen takvimden önce başlaması, Washington’un Bağdat’ın son dönemde İran’a yakın tutumuna verdiği tepki olarak yorumlanıyor.
Sudani’nin, hükümetinin kalan süresinde silahların devlet tekelinde toplanması için “cesur ve beklenmedik adımlar” atabileceği konuşuluyor. Ancak riskler büyük. KDP’nin deneyimli siyasetçisi Hoşyar Zebari, “Bölgesel savaşların etkilerinin henüz sona ermediğini” hatırlatarak, Eylül ayında yeni bir şiddet dalgasının Irak seçim sürecini doğrudan etkileyebileceği uyarısında bulundu.
Açıkça görülüyor ki Washington, askeri varlığını azaltma fikrine kapı aralamış olsa da, tam bir çekilme için hâlâ katı şartlar öne sürüyor. ABD, ani bir boşluğun radikal örgütler – özellikle IŞİD – tarafından doldurulmasından ya da bunun İran’ın ve ona bağlı silahlı grupların lehine sonuçlar doğurmasından endişe ediyor. Buna karşılık, “Koordinasyon Çerçevesi”ni temsil eden güçler ise Amerikan varlığının meşruiyetini kaybettiğini ve Irak’ın – güvenlik güçleri ile Haşdi Şaabi aracılığıyla – güvenliği kontrol altında tutabilecek kapasiteye sahip olduğunu savunuyor.
Şengali, Alaeddin ve Meşhedani gibi önde gelen siyasi figürlerin açıklamaları bu keskin bölünmeyi yansıtıyor. Bir yanda, hızlı çekilmeyi ve Irak egemenliğinin güçlendirilmesini talep edenler var; diğer yanda ise 2014’te IŞİD’in güvenlik zafiyetini kullanarak genişlemesi gibi bir senaryonun tekrarlanmasından kaygı duyanlar.
Bu tartışmanın ortasında Başbakan Muhammed Şiya el-Sudani oldukça karmaşık bir denklemin içinde yer alıyor. Bir taraftan, Amerikan askeri varlığının geleceğini tartışmak üzere oluşturulan “Yüksek Ortak Komite” çerçevesinde Washington ile diyalogu yönetmeye özen gösteriyor; diğer taraftan ise hükümetine giderek daha fazla baskı yapan silahlı grupları doğrudan karşısına almaktan kaçınıyor. Sudani, “tam egemenlik” ile “güvenlik ortaklığı” talepleri arasında hassas bir denge kurmaya çalışıyor. Ancak bu denge, taraflardan herhangi birinin baskısını artırması hâlinde kolaylıkla çözülebilir.
Bölgesel tablo ise denklemi daha da karmaşık hale getiriyor. Gazze’deki çatışmalar ve İran-İsrail arasındaki karşılıklı saldırılar, Irak’ı doğrudan yansımaların hissedileceği bir sahaya dönüştürüyor. Silahlı gruplar kendilerini “Direniş Ekseni”nin parçası olarak görüyor ve Irak’taki varlıklarını bölgesel mücadelenin dışında değerlendirmiyorlar. Bu nedenle herhangi bir bölgesel tırmanış, doğrudan Amerikan varlığına yansıyabilir ve Sudani’nin meseleyi siyasi müzakere çerçevesinde tutma çabalarını zayıflatabilir.
Her ne kadar Bağdat ile Washington arasındaki diyalog sürüyor olsa da, artan sesler yaklaşan sonbaharın kritik bir dönemeç olacağını vurguluyor. Hoşyar Zebari’nin “belirleyici Eylül” çıkışı sadece siyasi bir okuma değil, aynı zamanda birçok gözlemcinin paylaştığı kanaati de yansıtıyor: Washington, Amerikan seçimleri ve bölgesel gelişmelerle bağlantılı olarak o tarihte önemli kararlar alabilir.
Kısa vadede: Irak hükümeti, Amerikalılarla ortak diyalog yoluyla zamanı kazanmayı ve silahlı grupları düzenli bir çekilme takvimine ikna etmeyi deneyecek. Ancak geniş çaplı bir bölgesel tırmanış bu süreci sekteye uğratabilir.
Orta vadede: Irak’ta yabancı güçlerin statüsünde yeniden tanımlamaya gidilebilir. Bu, asker sayısının azaltılması ve görev tanımının sadece eğitim ve danışmanlıkla sınırlandırılması şeklinde olabilir.
Uzun vadede: Irak, Washington ile Tahran arasında hassas bir denge sahası olmaya devam edecek. Taraflardan birine aşırı yakınlaşmak, iç istikrarı riske atabilir. Bu nedenle Irak için en rasyonel yol, “pozitif tarafsızlık” ilkesiyle hareket etmek, hem bölgesel hem de uluslararası ilişkilerde dengeyi korumaktır.
Irak bugün tarihi bir tercihle karşı karşıya. Ya Amerikan askeri varlığından düzenli bir geçişi yönetip ulusal güvenlik denkleminde sağlam bir çerçeve inşa edecek ya da yeniden vekâlet çatışmalarının ve kaosun içine sürüklenecek. Bu süreç, net bir siyasi vizyonu, içerde birleşik bir iradeyi ve dış güçlere Irak’ın bir “çatışma alanı” değil, tam egemenlik isteyen bir devlet olduğunu anlatacak güçlü bir diplomasi dilini zorunlu kılıyor.
