Ali BAYATLI-Bağdat/ 2003 yılına kadar Irak’taki siyasi hayat, siyasi analistler ve araştırmacıların kavramlarıyla ifade edildiği üzere, tek partili hegemonik bir yapıya sahipti. Bu dönemde, siyasi ifade özgürlüğü sadece Baas Partisi’nin ve lideri Saddam Hüseyin ile yakın çevresinin elinde toplandı. Bu kontrol yalnızca ordu, yargı gibi devlet kurumlarıyla sınırlı kalmadı; sendikalar, sivil toplum örgütleri ve toplumun her türlü yapısı da bu egemenlik alanına dâhil edildi. Ancak 2003 sonrası süreçte bu yapı köklü bir değişime uğradı. Toplumun örgütlenme biçimlerine dair yeni anlayışlar ortaya çıktı; toplum, kapalı mezhepsel ve etnik bileşenlere ayrıldı ve her bileşenin siyasi temsiliyetini iddia eden çeşitli siyasi akımlar oluştu; bu temsil biçimleri hem resmi hem de gayriresmi kurumlarda kendini gösterdi.
Fakat bu dönüşüm, önceki tek merkezli otoriteye karşı bir devrim olmaktan çok, devlet öncesi sosyal yapılar biçiminde bir geri dönüş şeklindeydi. “Sivil toplum”un yeni tanımları, ulusal birliği aşan mezhepsel ve etnik temellere dayandırıldı. Tek parti diktatörlüğü yerini, üyelerini eski otoriterlik uygulamalarını anımsatan disiplin ve dışlama biçimlerine tâbi tutan kapalı yapılara bıraktı. Bu yapılar aralarındaki rekabeti ise biçimsel demokrasi ortamında yürüttü.
Irak’taki sivil güçler, sendikalar, sivil toplum kuruluşları ve mezhepçi ya da etnik olmayan ulusal akımlar bu yeni sosyal siyasi yapıyı yıkmak ya da etkisini azaltmakta başarılı olamadı. Tam tersine, Araplar, Kürtler ve Türkmenler arasındaki tartışmalı bölgelerdeki etnik çatışmalar ve mezhep karışık bölgelerde patlak veren mezhepsel mücadeleler nedeniyle ayrışmalar derinleşti. Ayrıca yeni siyasi sistemin petrol gelirleri üzerindeki kontrolü, güçlü harcamalar yapmasını sağladı; bu da sosyal, medya ve dini alanlarda nüfuzunu artırdı.
Bugün Irak, Bağdat ile Erbil arasındaki anlaşmazlıklar devam etse de, açık bir mezhep ya da etnik çatışma yaşamamakta; yıllardır nispeten sosyal bir huzur ortamı mevcut olup ekonomik kalkınma için fırsatlar yaratmaktadır. Ancak, son yirmi yıl boyunca mezhepçi ve etnik gerilimden fayda sağlayan siyasi aktörler, eski yöntemlerinden vazgeçmeye ya da ortak ulusal çıkarlar etrafında şekillenen yeni siyasi hareketlerin ortaya çıkmasına izin vermeye hazır değiller. 2025 Kasım seçimleri öncesindeki siyasi tablo hâlâ bu mirasa bağlıdır ve yükselen ulusal akımlar, etkin bir konum kazanana dek pragmatik davranmak zorundadır. Aynı zamanda, büyük mezhepçi ve etnik siyasi yapılar demokratik çatışmalarını yürütmekle birlikte, demokrasinin özünü boşaltıp onu sadece dönemsel bir oy verme mekanizmasına indirgemeye çalışmaktadır.
Bu karmaşık siyasi ortam, geniş halk kesimlerinin siyasete katılımını, adaylık ve oy kullanımı açısından olumsuz etkilemiştir. Bu gerileme siyasi çalışmanın sonu anlamına gelmese de, yükselen ulusal güçler için önemli bir meydan okumadır; bu durumu anlamalı ve üstesinden gelmek için çalışmaya devam etmelidirler.
Tüm bu dinamikler, 2003 sonrası dönemde mezhepçi ve etnik paylaşım temelinde şekillenen siyasi hayatın kalıcı bir mirası olarak politik ve toplumsal durgunluğa yol açmıştır. Bu durum, vatandaşların temsilcilerine olan güveninin azalmasına ve halk ile siyasi sistem arasındaki uçurumun genişlemesine neden olmuştur. Pek çok kişi için seçimler, hiçbir şeyi değiştirmeyen anlamsız bir tekrar olarak görülmektedir. Halkın siyasi süreçten çekilmesi, oy vermekten veya aday olmaktan vazgeçmesi sadece hayal kırıklığını değil, derin bir çaresizlik ve umutsuzluğu da yansıtmaktadır. Bu durum devam ederse, demokrasinin ruhu zayıflar ve sadece şekli bir hal alır.
Ancak bu çıkmazdan kurtulmak mümkün, ama zor bir süreçtir. Irak’ın bugün en çok ihtiyacı olan şey, adil ve şeffaf kurallar temelinde yeniden inşa edilen derin bir siyasi reformdur. Bu, gerçek anlamda halkın beklentilerini temsil eden yeni güçlerin ortaya çıkmasına olanak tanımalıdır, sadece mezhep ve aile çıkarlarını değil. Adil temsil sağlayan ve geleneksel liderlerin çıkarlarına göre şekillendirilmeyen bir seçim yasası olmadan, umut veren adil seçimlerden söz edilemez. Ayrıca siyasi aktörlerin, kimlik ve mezhep temelli söylemlerden uzaklaşıp, vatandaşın günlük hayatına dokunan ve sonuç odaklı programlar sunması gerekir.
Bu süreçte sivil ve ulusal hareketler önemli rol oynar, ancak geleneksel parçalanmayı aşarak ortak hedeflere dayalı gerçekçi ittifaklar kurmalı, halka anlaşılır ve samimi bir dille seslenmelidir. Bu hareketlerin sadece eski siyasi sınıfın alternatifi olmakla kalmayıp, özünde de farklı olması gerekir; dürüstlükleri, disiplinleri ve modern siyasi çalışma ilkelerine bağlılıklarıyla. Onların desteğe ihtiyacı var, sadece medya ve sivil toplumdan değil; değişim isteyen fakat liderlik eksikliği hisseden halktan da.
Vatandaşın siyasi sürece güvenini yeniden kazanması için, politikacıların davranışlarında ve uygulamalarında gerçek bir değişim görülmelidir; sadece seçim sonrası kaybolan vaatler değil. Şeffaflık, yolsuzlukla samimi mücadele ve halkın günlük sorunlarına yaklaşım, güvenin yeniden inşasında vazgeçilmezdir. Vatandaş kendisini değersiz bir rakam değil, gerçek bir katılımcı hissetmelidir.
Bu dönüşümde medya ve sivil toplumun rolü de kritik önemdedir. Siyasal bilinç boşluktan doğmaz; çağdaş ve halkın dilinde ciddi bilinçlendirme kampanyaları gereklidir. Özellikle nüfusun çoğunluğunu oluşturan ancak sandıklardan en uzak gruplar olan gençler (resmi açıklamalara göre 19 milyon gençten bahsediyoruz) resmi sıkıcı söylemlerin tekrarı değil, umut açan ve kader paylaşımı duygusu veren yeni bir dile ihtiyaç duyar.
Kadınlar ise sağlıklı bir toplumun temelidir ve gerçek demokrasiye geçiş, onların tam katılımı olmadan düşünülemez; adaylık, liderlik ve katılım olarak. Gençler ve kadınların siyasi alanda birlikte yer alması, sadece bir nezaket değil, başarısızlığın tekrarından ülkeyi kurtarmak için tarihi bir zorunluluktur.
Irak bugün bir kavşakta duruyor. Ya aynı kısır döngü içinde dönmeye devam edecek ya da zor da olsa siyaseti halka, halkı siyasete yeniden bağlayacak yeni bir yolu seçecek. Yaklaşan seçimler sadece zamanlama meselesi değil, bu halkın umutsuzluk duvarlarını yıkma ve temsilcileriyle yeni köprüler kurma kapasitesinin sınanmasıdır. Azalan güven geri kazanılabilir; ancak siyasi otorite gerçek anlamda halkı dinlemeye, hatalarını kabul etmeye ve geçici çözümler değil gerçek alternatifler sunmaya başladığında. Demokrasi sadece yasalarla değil, yöneten ile yönetilen arasındaki irade, samimiyet ve karşılıklı saygıyla inşa edilir.
Irak’ta Kasım 2025’te yapılması planlanan parlamento seçimlerine ilişkin beklentiler, ülkenin siyasi sürecinde belirleyici bir dönüm noktasına işaret ediyor. Bu seçimler, sadece siyasi dengelerde değişiklik yaratmakla kalmayabilir, aynı zamanda toplumsal ve ekonomik dönüşümleri de beraberinde getirebilir. Seçim atmosferi yaklaşırken, Başbakan Muhammed Şiya el-Sudani’nin ismi hem siyasi çevrelerde hem de halk arasında büyük bir ilgiyle takip ediliyor. 2003 sonrası gelen birçok başbakandan farklı olarak, yolsuzlukla ilişkilendirilmemesi, sahadaki somut icraatları ve reformist yaklaşımı nedeniyle geniş bir kesim tarafından tekrar başbakanlığa en güçlü adaylardan biri olarak görülüyor.
Sudani’nin ikinci dönem için şansını artıran en önemli etken, kamuoyunda kendisine yönelik oluşan olumlu algı. Görev süresi boyunca ciddi bir yolsuzluk suçlamasıyla karşı karşıya kalmaması, Irak siyasetinin yıpranmış güven ortamında onu ayrıcalıklı bir konuma getirdi. İçerideki siyasi çatışmalar arasında dengeli ve esnek bir siyaset yürütmesi sayesinde, gergin yapıya rağmen kalkınma ve reform adımlarını hayata geçirmeyi başardı. Bölgesel ve küresel çatışmalardan uzak durarak, Irak’ın dış politikasında istikrarlı bir çizgi izledi. Bu da ülkenin dış ilişkilerde daha bağımsız ve dengeli bir aktör olarak hareket etmesine imkân tanıdı.
İç politikada ise başta alt yapı olmak üzere, uzun süredir durma noktasına gelen birçok kalkınma projesini hayata geçirdi. Bazı projeler yıllardır beklemedeydi ve Sudani bu projelere yeniden can verdi. İşsizlik oranlarında azalma sağlanırken, ekonomik büyüme göstergeleri de iyileşme sinyalleri vermeye başladı. Daha önce neredeyse felç olmuş bazı sektörlerde canlanma gözlemlendi. Terör olaylarında da ciddi bir azalma sağlandı; güvenlik güçlerinin daha organize hareket etmesi ve etkili stratejilerin uygulanması bu başarıda etkili oldu. Ekonomide ise sadece petrol gelirlerine bağımlı kalınmaksızın, farklı alanlarda gelir artışı hedeflendi ve enflasyon oranlarının düşürülmesinde kayda değer gelişmeler sağlandı.
Ancak bu olumlu tabloya rağmen, Sudani’nin geleceğini etkileyebilecek ciddi zorluklar da mevcut. Özellikle bazı geleneksel siyasi gruplar, Sudani’nin güç biriktirdiği ve ailesinin devlette etkisini artırdığı yönünde eleştirilerde bulunuyor. Bu tür iddialar belgelerle desteklenmese de, seçim sürecinde siyasi baskı ve hedef haline gelme riski taşıyor. Ayrıca, başbakanlık ofisinde görev yapan bazı kişilere yönelik yolsuzluk suçlamaları gibi hassas dosyalar, resmî yalanlamalara rağmen kamuoyunda tartışmalara neden oldu.
Toplum nezdinde ise seçmen kitlesi hâlâ büyük ölçüde kayıtsız. Uzun yıllardır süren güvensizlik ortamı, halkın seçimleri anlamlı bir değişim aracı olarak görmesini engelliyor. Bu da Sudani gibi halk nezdinde olumlu algılanan isimlerin dahi seçim başarısını zorlaştırabilir. Halkın seçimlere olan ilgisini artırmak ve sandığa gitmesini sağlamak için daha gerçekçi ve doğrudan bir iletişim dili kullanılması gerekiyor. Bu nedenle Sudani’nin tekrar başbakan olabilmesi sadece geçmişteki başarılarına değil, halkla kuracağı bağa da bağlı olacak.
Bütün bu zorluklara rağmen, Sudani hâlâ rasyonel bir seçenek olarak görülüyor. Bölgesel tehditlerin ve iç krizlerin iç içe geçtiği bu dönemde, siyasi dengeyi yeniden tesis edebilecek nadir figürlerden biri olarak değerlendiriliyor. Eğer mevcut ittifaklarını koruyabilir ve toplumu reformlara devam edebileceğine ikna edebilirse, önümüzdeki dönemde ülke yönetiminde yeniden etkili bir aktör olabilir. Irak’ın uzun yıllardır alışılagelmiş olan çıkar ilişkilerine dayalı hükümet kurma pratikleri artık sürdürülebilir değil. Yeni dönemde halkın taleplerine karşılık verecek, daha ciddi, adil ve etkili bir yönetime duyulan ihtiyaç her zamankinden daha büyük.
Bu bağlamda, yaklaşan seçimler sadece anayasal bir takvim gereği değil; aynı zamanda Irak’ın siyasi, toplumsal ve ekonomik geleceğini yeniden şekillendirecek bir kırılma anı olarak görülmeli. Sudani’nin ismi bu bağlamda merkezî bir konumda duruyor. Kısa sürede ortaya koyduğu fark, onu diğer aktörlerden ayırıyor. Asıl soru ise sadece kazanıp kazanamayacağı değil; kazanması hâlinde güçlü ittifaklar kurarak reformları derinleştirip derinleştiremeyeceğidir. Bu da önümüzdeki dönemde Irak siyaseti için belirleyici bir mesele olmaya devam edecektir.
