Merasim Folkloru
Prof. Dr. Gazanfer Paşayev
İnsan hayatını merasimsiz tasavvur etmek imkânsız bir şey. Bu yüzden de halkın yüzyıllardan beri yarattığı ve toplum içinde özel bir yere sahip olan merasim folkloru, halkın düşünüş tarzını, gelenek göreneğini, merasimlerini düzenli bir şekilde izleme imkânı yaratır. Merasim folkorunu iki kısma ayırabiliriz. İlk türler, halk merasimleri ve türküleri.
İlk Türler
İlk türler, genellikle inançları, yeminleri (andlar),duaları (alkış),bedduaları (ilenç, kargış), falları içerir. İnsanın hayattaki olaylara inanç ve itikadının bedii biçimde yansıtılması bahis konusu türlerin esas özelliğini teşkil eder. Olaylar takip ve inanç sonucu denenmiş, halk halk yaratıcılığının ilk türleri olarak nitelendirilmiştir. Onlar, artık canlılık kazanmış, halkın hafızasında, günlük hayatında, dilinde ebediliğe kavuşmuş, bugüne kadar yaşayagelmiştir. Hemen söyleyelim ki, Irak-Türkmen folklorunun ilk türleri derlenip basılmış, fakat bu konuda önemli araştırmalar yapılmamıştır.
İnançlar
Azerbaycan’da halk içinde sınama (deneme),yorum, yorumlama, inanç, inanç olarak bilinen bu tür, Irak Türkmen folklorunda inanç olarak geçer.
Prof. Nebiyev, inançları zannettiğimiz biçimde Irak Türkmen folkloru açısından da geçerli olabilecek biçimde tanımlıyor: “İnançlar, deneme sonucu tespit edilen hükümlerin bedii biçimde yansıtılmasıdır”.
Irak Türkmen folklorunda inançları kısımlara ayırabiliriz: Hayat ve merasimlerle ilgili inançlar; tabiat olayları, bitki ve hayvanlarla ilgili inançlar; yıldız ve mitolojilerle ilgili inançlar.
Yıldız ve mitolojilerle ilgili inançlar, Ay’a, Yıldız’a, diğer gökcisimlerine olan inanç sonucu meydana çıkmıştır. Mesela, insanlar akan yıldız görünce bir insanının hayatının sona erdiğine inanıyorlar. Çünkü insan ruhun yıldızlarla alakalı olduğuna inanıyorlar. Irak Türkmen folklorunda çok yaygın olan Leyla ile Mecnun efsanesi de söylediklerimizi tespit etmektedir. Efsanede olaylar şöyle anlatılıyor: “Leyla ile Mecnun öldükten sonra onların ruhları göklere uçar ve parlak bir yıldıza dönüşür. Bu yıldızlar halk içinde Leyla ile Mecnun yıldızı olarak anılır. İtikada göre bahis konusu yıldızlar, yılda bir defa birbirine yaklaşır ve kavuşabilirler. Onların kavuşmalarına şahitlik eden şahıs, zengin olur ve onun tüm istekleri yerine gelir.
Buna benzer efsaneye Azerbaycan folklorunda da rastlanması çok ilginçtir. Efsanenin Azerbaycan varyantı şöyledir: “Birbirini seven iki genç, Venüs ve Mars, ayrı düşmüş yıldızlara dönüşmüşler. Klasik edebiyatta Zühre ile Müşteri olarak tanınan adı geçen kahramanlar, yılda bir defa, Nevruz Bayramında, Nevruz Bayramında, gece 12.00’da görüşür. Allah’a itaat eden ve onun hakiki kulu olanlar, bahsettiğimiz yıldızları görürlerse tüm isteklerinin yerine geleceği düşünülür.”
Ayla ilgili inançlar da dikkatimizi çeker. Mesela: Bir kişi önce hilal, sonra da güzel bir yüz görürse ay boyunca bollukla karşılaşacağı zannedilir. Ayın hilal döneminde dua okur ve şunları söylerler: “ Seni gördük, bollugla garşılaşacacayıg”. Hilal, açık gözükürse ayın tüminsanlara faydalı olacağına inanırlar.
Irak-Türkmen folklöründe suyun kutsallığı konusuda çok yaygındır. Onlarda suya yemin ederler. Azerbaycan’da olduğu gibi Kerkük yöresinde de suyla ilgili inanç ve itikatlar çok sayıdadır. Başka bir yere yolculuk yapan şahsın ardından
