Vefatı’nın 10. Yılında İhsan DOĞRAMACI
Dr. Şemsettin Küzeci
Türkmen bilim insanı ve düşünürü İhsan Doğramacı’nın vefatının 10. Yılında kendisini hatırlatmak ve anmak öncelikle her Türkmen’in sonra da her Türk’ün görevi olduğunu düşünüyorum. Peki Doğramacı Kimdir ne Türkiye için ne yapmıştır.
Doğramacızade Karamehmet, Irak seferinde 4. Murat’a eşlik eden ve ailesiyle birlikte Erbil’e yerleşen bir Türkmen’dir. Doğramacızade’nin soyundan gelen İhsan Doğramacı, Erbil Belediye Başkanı Ali Paşa’nın oğlu olarak 1915 yılında dünyaya geldi.
İlkokulu Türkçe eğitim veren Erbil Mekteb-i İptidaiesinde, ortaöğrenimini Beyrut Amerikan Kolejinde tamamladı. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinden 1938 yılında mezun oldu. Çocuk Sağlığı ve hastalıkları (pediatri) eğitimine Ankara Numune Hastanesinde Prof. Albert Eckstein’ın asistanı olarak başladı ve sonra Harvard Üniversitesi Mezuniyet Sonrası Tıp Fakültesinde sürdürdü. Boston Çocuk Hastanesi ve Washington Üniversitesi St. Louis Çocuk Hastanesinde araştırmalar yaptı.
Hacettepelilerin kendisinin olmadığı ortamda kendisinden “Hocabey” olarak bahsettiği Sayın İhsan Doğramacı uluslararası birçok ünlü kuruluşta genç yaşlardan itibaren görevler almıştır.
1945 yılında San Francisco’dan kurulan Birleşmiş Milletler, Çin ve Brezilya delegelerinin önerisi üzerine sağlıkla ilgili uluslararası düzeyde bir kuruluş oluşturulmasına karar verdi. Böylece kurulan Dünya Sağlık Örgütü (WHO), ilk toplantısını New York’ta yaptı. Dünya Sağlık Örgütünün bu toplantısına katılarak kuruluş anayasasını imzalayanlar arasında bugün hayatta olan tek kişi İhsan Doğramacı’dır.
Dünya Sağlık Örgütü, çalışmalarını İsviçre’nin Cenevre kentinde sürdürdü. Doğramacı, Örgütün toplantılarına sık sık Türk Delegasyonunun başkanı olarak katıldı ve Asamblenin ikinci başkanlığına seçildi.
Bu sırada Doğramacı’nın Hacettepe Tıp Fakültesinde uyguladığı özgün eğitim sistemi dünyada büyük yankı uyandırmıştı. İngiltere’de Tıp Eğitimi Reformu çalışmalarında görev alan Kraliyet Komisyonu başkanı Sir Brian Windeyer, hazırladığı raporda Hacettepe’de uygulanan Tıp Eğitimi Programının İngiltere’de oluşturmaya çalıştıkları programın aynısı olduğunu belirtmişti.
Dünya Sağlık Örgütünde son derece etkin görevlerde bulunan Doğramacı, Örgüt adına Afrika’da Kamerun-Yaounde’de ve Nijerya-İfe’de, Güney Amerika’da Brezilya’nın başkenti Brasilia’da ve Kanada-Sherbrooke’de Hacettepe örneğine benzer Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakülteleri kurulmasına önderlik etti.
Sayın Doğramacı Birleşmiş Milletler UNICEF Teşkilatının üç dönem Program Komitesi Başkanlığını ve iki dönem yürütme Kurulu Başkanlığını yaptı. 1992 yılında UNICEF adına Saraybosna’da taraflar arasında geçici ateşkes sağlanmasına katkıda bulundu. Burada, çocuklara yönelik aşı ve yiyecek-giyecek sağlama kampanyalarına önderlik etti. UNICEF Türkiye Milli Komitesinin kurulmasında etkin olarak görev aldı ve 2003 yılına kadar bu komitenin başkanlığını üstlendi. 2003’te bu kuruluşun yaşam boyu Onursal Başkanı seçildi.
Sayın Prof. Dr. İhsan Doğramacı ABD’den yurda dönüşünden sonra 1947-1949 yılları arasında Ankara Üniversitesinde Çocuk sağlığı ve Hastalıkları konusunda öğretim görevlisi olarak çalıştı. 1949 yılında doçentlik unvanını aldı. 1954 yılında aynı üniversitede profesör olarak görev yaptı. 1963-1965 yıllarında Ankara Üniversitesi Rektörü, 1965-1967 yıllarında Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Mütevelli Heyet Başkanı, 1967-1975 yıllarında Hacettepe Üniversitesi Rektörü görevlerinde bulundu. 1976 yılında Paris V (Rene Descartes) üniversitesinde konuk profesör olarak görev aldı.
Ankara Üniversitesi Rektörlüğü sırasında Avrupa Rektörler Birliği Yönetim Kurulu üyeliğine seçilen Doğramacı, her iki ayda bir Avrupa Üniversitelerinde düzenlenen toplantılara katıldı. Bu vesileyle bu ülkelerin yükseköğretim sistemlerini yerinde inceleyerek bilgi edinme fırsatını buldu. 1981 yılında yükseköğretimde reform çalışmalar gerçekleştirmek üzere yurda dönen Doğramacı, aynı yıl Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı görevine getirildi. Bu görevi 1992 yılına kadar sürdürdü.
1982 yılında Anayasada yapılan değişiklikle birlikte vakıflarca üniversite kurulması olanağı doğdu. Bu olanaktan yararlanılarak 1984 yılında kurulan Bilkent Üniversitesi, 1986 yılında eğitim-öğretime başladı. Sayın Doğramacı, 1986 yılından beri Üniversitenin Mütevelli Heyet Başkanı olarak görev yapmaktadır.
Afganistan savaşı sırasında hekimlerden oluşturduğu bir ekiple birlikte Afganistan’ın Kabil kentine gitti. Orada üniversite yetkilileri ve bakanlarla görüşerek Kabil Atatürk Çocuk Hastanesinin son gelişmelere göre donatılması işini üstlendi. Aynı zamanda, Ankara’da, Afgan hekim ve sağlık personeline eğitim kursları, çeşitli düzeylerdeki Afgan öğretmenlere de hizmet içi kursları verilmesini sağladı. Bu kursları halen sürdürmektedir.
Yüz elli ülkeden 500.000’in üzerinde üyesi olan Uluslararası pediatri Kurumu’nun (IPA) 1968’den 1992’ye kadar her üç yılda bir, Başkanı ya da genel Direktörü seçilen Doğramacı, 1992’den Kurumun Yaşam Boyu Onursal Başkanlığına getirildi. Ayrıca, belli dönemlerde Dünya Sağlık Örgütü, UNICEF, Uluslararası Pediatri Kurumu, Uluslararası Jinekoloji ve Onstetrik Federasyonu (FIGO) ve Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) yöneticilerinden oluşan bir “task force” (güç birliği) kurdu ve bu birliğin başkanlığını yaptı. Bunların yanı sıra, Türk Dilli Ülkeler Pediatri Dernekleri Birliğinin kurulmasına ve bu birliğin IPA üyesi olmasına öncülük etti.
1949 yılında Paris’te kurulan Uluslararası Çocuk Merkezinin (ICC) Yönetim Kurulu Üyesi olarak uzun süre görev yaptı. 1999 yılında bu merkez, çalışmalarını Ankara’da sürdürmeye karar verdi ve Doğramacı 1999-2006 yılları arasında bu kuruluşa başkanlık etti.
İhsan Doğramacı’nın Türkiye’de tıp eğitimine getirdiği yenilikleri kısaca özetleyecek olursak; Doğramacı’nın, 1954 yılında kurduğu Çocuk Sağlığı Derneği ve Hacettepe Vakıfları aracılığıyla Çocuk Sağlığı Enstitüsünün gelişmesine büyük katkıda bulunduğunu, 1961 yılında Enstitüye bağlı bir Hemşirelik Yüksekokulu ile Türkiye’nin ilk Fizyoterapi ve Rehabilitasyon, Diyetetik-Nütrisyon ve Tıbbi Teknoloji Yüksekokullarını kurduğu görürüz.
1958 yılında Türkiye Milli Pediatri Derneği’nin ve 1963 yılnda Ankara Üniversitesi bünyesinde tıp eğitimi veren ikinci fakülte olan Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesinin, ardından da Diş Hekimliği Yüksekokulunun kurulmasını sağlamıştır. Ankara kentinde ikinci Tıp Fakültesi olarak kurulan Hacettepe Tıp Fakültesi özellikle Tıp Eğitiminde ve Tıp uygulamasında büyük bir yenilik yapmıştır. Amerika Birleşik Devletleri Case Western Üniversitesi’nden adapte edilen entegre eğitim sistemi daha sonraki yıllarda yurtiçi ve yurtdışı tıp kurumlarının Tıp Eğitimini etkilemiş ve bir model olmuştur. Aynı şekilde modern pozitif tıbbın uygulandığı örnek bir hastane olmuştur.
Erzurum Atatürk Üniversitesi’ne Trabzon Karadeniz Teknik Üniversitesi’ne birer tıp fakültesi kurulmasına öncülük eden Sayın Doğramacı 1967 yılında Hacettepe Üniversitesi’ni kurulmuştur.
Prof. Dr. İhsan Doğramacı’ya yurt dışında 14 üniversiteden ve 16 Türk Üniversitesinden 30 adet “Onursal Doktora” unvanı verilmiştir ve kendileri çapında, pediatri ve tıpla ilgili sekiz akademinin ve başta Dünya sağlık Örgütü Tıp Cemiyeti olmak üzere 23 ülkenin Ulusal Pediatri Derneği Onursal üyesidir.
Prof. Dr. İhsan Doğramacı, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Üstün Hizmet Madalyası, Azerbaycan Haydar Aliyev Madalyası, Avrupa Konseyi “Barış, Adalet ve Tolerans Ödülü” gibi birçok devlet Nişan ve ödüllerini almıştır.
Yurtiçi ve yurtdışında yayınlanmış bilimsel kitap ve kitap bölümleri olan ve editörlükler yapmış olan ve biyografisi birden fazla kitap olarak yayınlanmış olan Prof. Dr. İhsan Doğramacı, Türkçe dışında İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça ve Farsça bilmektedir, evli ve üç çocuk babasıdır.
İhsan Doğramacı 25 Şubat 2010 tarihinde ani bir şekilde Ankara’da vefat etti. Ölümünden önce Ankara Bilkent’in girişinde yaptığı Cami’de toprağa verildi.