Türkmeneli Ali Marufoğlu’na Ağlıyor
Dr. Şemsettin Küzeci
1918 yılından buyana yani Osmanlıdan ayrılan Irak bugüne kadar 100 yıl içerisinde çok büyük edebiyatçılar yetiştirdi. Osmanlı döneminden sonra Türk edebiyatının etkisiyle aydınlığa merhaba diyen bir çok Türkmen aydını Irak’ta Türk varlığını koruyan kişiler oldu. Onlardan Şakir Sabir Zabit, Hicri Dede, Sinan Sait, Benderoğlu, Felekoğlu, Hasan Görem, Hayrullah Kazım, Hasan İzzet Çardaklı, Mehmet Hurşit Dakuklu, Mevlüt Taha Kayacı, Hasan Kevser, Sami Yusuf Tütüncü, Ömer Akbaş, Ata Terzibaşı ve bugün yazımın söz konusu olan Tuzhurmatu’nun efsanesi dilci, edebiyatçı, folklorcu ve eleştirmen şair Ali Marufoğlu’dur.
ALİ MARUFOĞLU
Tuzhurmatu, 1927-30 Temmuz 2018
“Yurdumun uğrunda baştan geçerim
Savaşta düşmanın kanın içerim
Barışta çalışır eker biçerim
Alnımın teriyle rızkım seçerim ”
Irak Türkmen edebiyatçılarının usta yazarlar Ali Marufoğlu, 1927 yılında Kerkük’e bağlı Tuzhurmatu ilçesinde Mustafa Ağa mahallesinde doğdu. İlkokuldan sonra bazı nedenlerden dolayı eğitimine devam edemedi. Geçimini sürdürebilmek için tarım ve işçilikle uğraştı. Daha sonra ticarete atılmıştır. Henüz çocukken şiire ilgi duyan Marufoğlu, hece ve ârûzla yazdığı şiirlerini 1956 yılından itibaren Kerkük’te yayımlanan Afak, Beşir gazetelerinde yayınladı. Daha sonra Kardaşlık dergisi ve yurt Gazetelerinde yazıları devam etti. 2003 ‘ten sonra ise, Türkmeneli, Aksu, Fener, Muharip, Kerkük gibi gazete ve dergilerde yazıları sık sık yayınlanırdı.
Türk dilinin (Türkmence) ana dili tadındaki güzellikleri ve incelikleriyle ilgili pek çok yazısı olan Ali Marufoğlu; hoyrat, şiir ve edebi yazıları ile Türkmen toplumunun beğenisini kazanmıştır. Alçak gönüllü olarak gençleri yazmaya teşvik etmiş, Irak Türkmen edebiyatçıları arasında sevecen bir kişiliğe sahip idi. O’nun büyük zekâsı, dil ve edebiyata düşkünlüğü onu bol verimli yazarlar arasında görünmüştür. Bu anlamda Irak Türkmen edebiyatında görkemli bir yeri olan Marufoğlu; eleştiri, inceleme ve araştırmalarıyla da usta bir aydın idi.
Arapça ve Farsça çevirileri olan Marufoğlu, şiir ve yazılarında sade bir dil kullanmış, zaman zamanda kendine özel bir imla ile Şiirler ve yazılar kaleme almıştır. Şiir onun için bir araçtır. Dilin, yani kültürün korunup gelişmesi düşüncesini dile getirmiş, özellikle hoyrat ve diğer şiirlerinde hürriyet, aşk, birlik ve adalet temalarını işlemiştir.
Marufoğlu’nun eserleri arasında en çok ilgi gören “Deremet” kitabı tek başına bir edebiyat okulu, yol gösterici ve edebiyatımızın yol haritası niteliğinde olduğuna inanıyoruz. Bu kitap Arap elfebasıyla azılması nedeniyle Ali Marufoğlu’nu Türkçeye aktarılması onu tatmin etmemiştir. Aktarıldığında anlam ve amaç öğeleri onun görüşünde farklı bir şekilde yansıtılmıştır. Uzun bir süre hasta yatağında yatan Marufoğlu 30 Temmuz 2018 tarihinde Tuzhurmatu’da hayata gözlerini yummuştur.
Eserlerinden bazıları; Olaylar Konuşuyor, Gönül Postası, Halk Hikâyeleri, Fuzuli Gazellerinin şerhi, Şiirler, Hoyratlar, Adsız Yiğitler, Türk Şiirinin İlerleyişi, Deremet…
Şiirlerinden Örnekler:
GEL
Ateşi aşkınla kavruldum; yetiş imdada, gel
Harmani ömrüm tutuşsun, koyma gitsin, bade gel
Bizde adet; toplanırlar ağlayanın başına
Ağladım çok, gelmedin, ah başladım feryada, gel
Can demezdin can verirdim; baş demezdin başımı
Sen vefadan dem vurarsın; sal vefanı yâda, gel
Êl taşı ağyar oku, yağmakta düşman taınesi
Gör nasıl temdir olur; bak hatırı bir bade gel
Gelse sultanlar kesri millet koyun teşrif için
Etmişim çoktan seninçin koçbaşım; amade gel
Gel efendim, gel beyim, gel adla, zulme razıyım
Gel şahım, gel sultanım gel, gel dada ya beydade gel
Tuzda bulmasın Ali’yi hasretle seldedir
Ger gelirsen sor; toysa nerdedir, Bağdad’a gel
***
BİR YAKARIŞ
Yoksulluk oduna dayanmaz demir
Borçlunun yüreği taşsa da eriri
Yoksula bir defa demişler fakir
Varlı yiğitlerin vardan düşünme
Ey tanrım yazıktır aklın şaşırma
Yıkılan yiğitin aklı duraklar
Bildiğin unudur dizin kucaklar
Acımaz haline güler alçaklar
Adline uysa da çekilmez budur
Merde dil uzatsın ey Tanrım namert
Terazi eğilse kar etmez tedbir
Bin aklı bin gücü deviriri takdir
Aslanı eylersin tilkiye esir
Aslanı ya aslan yaratma Rabbim
Yahut ta tilkiyi yaratma Rabbi
***
KULUM
Öğrenciyim okulumda
Yarın için umutluyum
Okuyorum öz dilimde
Pek mutluyum pek mutluyum
Özü tatlı sözü güzel
Bir melektir öğretmenim
Dağı güzel düzü güzel
Yurdumda hür bir Türkmen’im
Boşa vermem ben çabamı
Bütün yurttaş kardaş bacım
İl ilçemi köy obamı
Parlatmaktır tek amacım
***
HOYRATLARINDAN
Dosta damnan[1]
Salam vér dosta damnan
İgidler baş çévirmez
Dem günü dost adanman[2]
Üzerlikti
Em otu üzerlikti
Haq qayırmağ bir erlik
Dem günü yüz erlikti[3]
Gözüme çar
Axtarram[4]gözüme çar
Gétmem namard qapsına
Bilsem kôr gözüm açar
Ya deli var
Ya dolu ya deli var
O dernekten ümit kes
İçinde yad eli var
Qaptırma yada yağı
Sep qoyma dada yağı
Bir yurdu qusağ[5] bassın
Basmasın yad ayağı
Yar gözüme çöp çaldı
Çöpü attı top çaldı
Eşq geldi delli delli
Qapımı zırzop çaldı
Delli Xan’a
Baş egmez deli[6](6) Xan’a
Betsi[7]bu sarxoş yériş[8]
Qız doldu dellixana[9]
Qız seniy râhı göziy
Qul éder şâhı göziy
Bu menim aslan gévlim[10]
Avladı âhı[11] göziy
Xeste sine
Xeste rüh xeste sine
Saratanda[12]ümit var
Vay eşqin xestesine
Yar gétti yaya qaldım
Olaştım çaya qaldım
Men dönnem gévlim dönmez
Delliyden vaya qaldım
Diyirem beri baxın
Her vaxt ileri baxın
Duşman he ögden gelmez
Gehte bir geri baxın
Köprü’den
Kerkük yaxın Köprü’den[13]
Bir yan uçrum bir yan od
İgid ol géç köprüden
Xarab adım
Dost démez xarab adım
Avçını dağdan atar
Bir yağnış[14]xarab adım
O yağ qalsın
Mum yansın o yağ qalsın
Qurt çaqqaldan[15]qorxanda[16]
Gerekti oyağ[17] qalsın
Ocağ saxlar közünü
El saqını gözünü
Kimseden yardım ummaz
Er qurtarı özünü
Düz incini
Sıxmaya düz incini
Ağlasay reqib güler
Dost yanar düz incini
Kaynak: Kerkük Şairleri, Şemsettin Küzeci, 2006 Ankara
D.pnotlar:
[1] Damdan
[2] Adamdan
[3] Erkekliktir
[4] Ararım
[5] Taun
[6] Deli
[7] Yeter
[8] Yürüyüş
[9] Tımarhane, akıl hastanesi
[10] Gönlüm
[11] Ahu
[12] Kanserde
[13] Altunköprü’den
[14] Yanlış
[15] Çakkaldan
[16] Korktuğu zaman
[17] Uyanık ayın edebiyat dosyası
