Irak ve Türkmen Basın Bayramı
Dr. Şemsettin Küzeci
Irak’ta İlk Gazete ve Matbaa
Irak Basın tarihi 15 Haziran 1869 yılıyla başlamıştır. O tarihte Osmanlının Bağdat Valisi Mithat Paşa Bağdat’a atanır atanmaz iki ay sonrası Fransa’dan bir matbaa satın alır. Bağdat’a yerleştirir ve adını da Vilayet matbaası koyar. İlk talimatı Bağdat’a süreli bir yayının hayata geçirmesi oldu. Sekiz sayfadan oluşan Zevra adında bir gazete ihdas edilerek hemen Vilayet matbaasından Türkçe ve Arapça olarak basılmıştır. Böylece 15 Haziran tarihi Irak’ta hem Arap hem de Türkmen Basın Bayramı olarak literatüre geçmiştir. 25 Şubat 1911 tarihi ise Kerkük’te Türkmen Basın Bayramı olarak kutlanıyor. O tarihte de Kerkük’te ilk defa olarak Havadis gazetesi Türkçe olarak yayınlanmıştır. Irak’ta Arap ve Türk Basını bir ananın ikiz çocuk olarak dünyaya getirmesi gibi nitelendirilir.
Irak’ta Türkmen Basın Gelişmeleri
Bu yazımda Irak basın tarihinden fazla Irak’ta son günlerde gelişen Türkmen basın gelişmelerini özellikle de 2003 tarihinden sonraki gelişmelerin üzerinde durmak istiyorum.
Irak’ta Türkmen basını genel olarak son 100 yıldan beri Irak Ulusal basınının gölgesinde kalmıştır. Bir nevi yerel basın niteliğinde olmuştur. Cumhuriyet, Baas Partisi ve Saddam dönemlerinde Irak’ta Türkmence yayınlanan Yurt gazetesi ile Kardaşlık ve Birlik Sesi dergileri ve Kerkük tv Türkmence bölümünden günlük olarak 25-30 dakika arasında bir yayın süresi Bağdat radyosunda ise günlük üçbuçuk saat devlet tarafından denetimli olarak tanınan Türkmen yayın organları idi. Bu yayınların genel olarak özelliklerine göz atarsak siyasi anlamda basının demokrasiyle ilişkisine değinmek yerinde olacaktır. Ancak bu öğe Irak’ta olmadığı için dikta rejim ve basına tekel sistemi uygulamasını getirmiş ve hâkim olarak basın üzerinde otorite kılmıştır. Sansür ise, sonsuza kadar uygulanıyordu.
2003 sonrası…
2003 sonra ABD güçleri Irak’ı işgal ederek Enformasyon Bakanlığını feshetti. Dolayısıyla Irak’ta ne basına sansür kaldı ne de rekabet. Basın ve Medya araçlarında ciddi bir patlama yaşandı. Türkmenler de bu patlamadan paylarını aldılar. Her parti her STK, gazetecilik mesleği her hoşuna giden bir gazete veya dergi çıkarmaya başladı. Bu yayınların ne hedef kitleleri ne yayın politikaları ne de Finans kaynakları düşünüldü. 70’ten fazla Türkmen gazete ve derginin yayınlanması Türkmen basını adeta bir çığ gibi büyüdü tartışması gündeme geldi. Ancak ne yazık bu çığ kısa sürede erimeye başladı. Ekonomi, malzeme kıtlığı, ehliyetsizlik vb. nedenler bu sayıyı tamamen dörtte bire düşürmüştür.
2016 yılı itibarıyla Irak’ta Türkmence yayınlanan yazılı basına bir göz atarsak şunları tespit etmiş olacağız. Bağdat’ta Kardaşlık, Türkmen Yazarı ve Türkmen Kültürü dergileri, Kerkük’te ise Türkmeneli, Fener, Pınar, Türkmen Dili, Muharip dergileri ve Türkmeneli gazetesi yayınlanmaktadır. Diyale’de İnci Diyale gazetesi, Tuzhurmatu’da Aksu gazetesi, Musul ve Telafer IŞİD işgali altında olduğu için her hangi bir yayını çıkarılmamaktadır. Erbil’de ise,
Görsel basın ise, Türkmeneli TV, TERT TV Kerkük’ten yayın yapıyor. El-Türkmeniye TV ise Irak Merkez TV üzerinden yayın yapmaktadır. Ancak Kerkük’ten de canlı ve paket programları yapılmaktadır. Erbil’de ise Türkmen TV yerel yayın yapmaktadır.
Radyolar ise Türkmeneli FM radyosu, TERT radyosu ve Yusuf El-Sıddik radyosu Kerkük’ten Erbil’den ise Erbil FM radyosu aktif faaliyettedir.
Yurtdışında Türkçe yayınları
1960’lerden beri Yurt Irak dışında Türkmenler Kitle iletişime önem vermişlerdir. Başta İstanbul olmak üzere Ankara, İzmir, Konya ve Avrupa’nın Almanya, Hollanda, İsveç ve Danimarka ülkelerinde ABD ve Kanada da bazı yayınlar yapılmıştır. Şu anda aktif olarak Türkiye’de Kerkük Vakfı tarafından 70’inci sayısı yayınlanan Kardaşlık dergisi ve Bartın’da Kerkük’ün Sesi gazetesi sürekli olarak yayınlanmaktadır.
Irak ve Türkmenler ile ilgili elektronik basın olarak Irak’ta ve yurtdışında yayın yapan bazı haber Porteleri şunlardır: www.bizturmeniz.com Danimarka’dan, www.turkmensani.com Finlandiya, www.afkarhurra.com Danimarka, www.avrupaturkmengazetesi.com Hollanda ve www.kerkukgazetesi.com Ankara, Kerkük’te ise bugün sadece www.kishlanews.com dır. Bu web siteleri üzerinde Irak Türkmenleri haber akışlarını sağlıyorlar. Ancak Sosyal Medya üzerinden: Fecebook, WhatsApp, Twitter, Skype, viber, Messenger, ınstgram gibi araçlar kullanılarak iletişim ciddi ve hızlı bir şekilde sağlamaktadırlar.
Türkmen Basın Konseyi Derneği
2011 yılında İstanbul’da kurulan Türkmen Basın Konseyi Derneği Irak Türkmen medya mensuplarını “Türkmen Basın Konseyi Kurultayı” adı altında iki yılda bir organizasyon yaparak Arap, Kürt ve Türk gazeteci, aydınları ile kaynaştırmak, işbirliği, iletişim sağlamak, söylem birliği gibi önemli amaçlarla bir araya getiriyordu. 4. ve 5. Kurultaylarda alınan karara göre: Irak-Türkmeneli’nin her hangi bir bölgesinde bir medya kuruluşunun kurulması bundan sonra da kurultayların yapılmasını üstlenmesini öngördü. 2013 yılında İstanbul’da gerçekleşen 5. Türkmen Basın Konseyi Kurultayında bir grup gazeteci seçildi. Onların en önemli sınavdan geçecekleri onlara büyük bir görev yüklemiştir. Oda 6. Türkmen Basın Konseyi Kurultayı’nın Kerkük’te yapılması idi. Buraya kadar yetiştiren ve 5 kez Kurultay yapan Türkmen Basın Konseyi derneği yöneticilerine ve bu projenin fikir babasına şahsım ve Türkmen medya mensupları adına teşekkür etmeyi bir borç bilirim.
Irak Türkmen Gazeteciler Cemiyeti
Türkmen Basın Konseyi Yönetim Kurulu üyeleri olarak birkaç defa olsa da Kerkük’te bir araya gelme şansımız oldu. Türkmen Basın Konseyinin 6. Kurultayını nasıl yapacağımıza bir türlü karar veremiyordu. Ama Kurultayın Kerkük’te yapılmasına kararlıydık. Ancak bazı teknik ve idari konuları çözmemiz gerekirdi. Kerkük’te Kurultayın yapılması, Irak’ta resmi STK olarak faaliyet gösteren bir kuruluş olması gerekirdi. Veya ITC’nin çatısı altında bir STK olarak faaliyet gösteren bir resmi kuruluş… Bu nedenle de Türkmen Basın Konseyi’nin her hangi bir resmiyetinin olmaması her teşebbüs ettiğimizde bize engel oluyordu. Kurultay kararı de bir Türkmen Medya kuruluşunun kurulmasını öngördüğü gibi arkadaşlarla birlikte “Irak Türkmen Gazeteciler Cemiyetini” 18 Nisan 2014 tarihinde Kerkük’te 30 basın mensubu ile birlikte kurduk. Aslında bu Cemiyeti Nisan 2003 yılından Rahmetli Hacı Sami Yusuf Tütüncü’nün çalışma bürosunda şahsım tarafından kurulup, Kasım Sarıkahya, Seyfettin Biracı, Adnan Sarıkahya gibi arkadaşları da kurucu üye olarak listeye yazmıştım. O listeyi de Kasım Sarıkahya Beye teslim edip, dönemin ITC Başkanı Dr. Faruk Abdullah Beye sunacaktı. Nitekim de böyle yaptı. Bağdat Türkmen Kardaşlık Ocağında bir oda teslim aldı ve Cemiyetin tabedesini astı. Ancak 18 Nisan 2014 tarihinde kadar bu Cemiyet ne faaliyet gösterdi ne üye kaydetti ne de resmiyet kazandı. Dolayısıyla da yine işbaşa düştü 7 arkadaş kurucu yönetim kurulu üyeleri ve 30 civarında da genel kurul üyesi olarak ITC’nin Şehit Necdet Koçak salonunda toplanarak Cemiyeti Kurduk.
Irak ve Kerkük’te Bir İlk
6.Türkmen Basın Konseyi Kurultayı ile 1. Irak Türkmen Gazetecileri Kongresi 28-30 Nisan 2016 tarihleri arasında Kerkük’te bazı Türkmen İşadamlarının finansa ettiği ve Irak Türkmen Gazeteciler Cemiyeti tarafından düzenlenmesi önemli bir hadisedir. Bu olay gerçektende tarihte bir ilktir. İlk olmasının nedeni şu sebeplere bağlıdır: Irak ve bölgede gelişen siyasi krizler dönemine denk gelmesi, Bölgede IŞİD tehdidi varoluşu, Türkmen Tezehurmatu bölgesinde IŞID tarafından Hardal ve Klor gazının kullanılması, Şehitler diyarı Tuzhurmatu’da “Haşid Şabi” ile Peşmerge’nin çatışması vb. kaçırma ve suikast olayları…
Bunlara ilaveten bölgede bazı grupların Kerkük’ün Federe Kürt bölgesine bağlanmasının zamanı geldi açıklamaları döneminde iki önemli buluşmanın Kerkük’te Türkmen Kaynaklarıyla yapılaması ve Anavatan Türkiye’den ilk kez 10 profesyonel gazeteci ve Medya kuruluşu yöneticilerinin bu kurultaya katılması, hem organizasyona hem de Türkmen toplumu ve gazetecilere moral vermiş ve motive etmiştir. Bazı arkadaşlarımızın bu gelişmelerin farkında olmadıkları bizzat vakıf oldum. İnce hesaplarla, dedikodu yaparak, kötü alışkanlıklarından vazgeçmeyerek, kurultayın çalışmalarını sabote etmek istediler. Ancak kurultay yürütme kurulu üyelerinin metin olmaları ve dik duruşları bu hoş görünmeyen olaylara birlik ve beraberlik içinde göğüs geldiler. Her ne kadar ufak tefek eksikliklerimiz olduysa da çok doğal ve normal şekilde karşılanmalıdır. Bu bağlamda Irak Türkmen Cephesi Başkan ve yöneticiler, Türkmen Siyasi Parti temsilciler, STK’ler, Medya kuruluşlarının temsilcileri ve Türkmen İşadamlarının organizasyona deste ve katkı sağlamaları etkinliğe başarı niteliğini kazandırdı. Hele hele kapanış Törenine ciddi sayıda katılımın sağlanması ve T.C. Başbakanlık TİKA temsilcilerinin özellikle katılmaları kapanış törenimize değer verilmesi anlamına taşıdı.
Türkmen Gazetecileri’nin Durumu
Irak Türkmeneli Bölgesinde aktif faaliyet gösteren Türkmen Gazetecilerinin durumunu ele aldığımız bazı önemli faktörleri dikkate alınması gerekmektedir. Bir defa bir Profesyonel gazeteci bir Köprü misyonunu üstlenmelidir. Yanı Vatandaş ile hükümet arasında bir “Barış Gövericini” olmalıdır. Olaylara tarafsız ve objektif ele almalı ve zaman zaman kurumunun yayın politikasına ters düşse bile Basın meslek ve ahlak kurallarından ödünç vermemelidir. Ancak Irak ve Türkmen bölgelerinde gazeteciler ve medya mensupları büyük ölçüde bu meslekten parasını kazanıyor. Yani maaşı olarak geçinmektedir. Kurumunun talimatı ve yayın politikası şayet varsa eğer onun dışına çıkması imkansızdır. Bu durum siyasi partilerde daha da vahim bir niteliktedir. Her siyasi parti kendi programı çerçevesinde medyayı yönlendirmek ister ve olaylara partisinin bakış açısını ve görüşlerini empoze der. Örneğin; ITC kendi politikasını, TP kendi bakışını yansıtmaya çalışır ve bu şekilde devam eder. Ortada o medya mensubunun ikilem içindeki tavırlar düşündürücüdür.
Ödül ve Teşekkür Belgesi
Her toplumda insanları şu ve bu sebeple onurlandırmak, ödüllendirmek önemli bir gelenektir. Ortadoğu toplumunda bu önemli konu değer verici, maneviyat yükseltici ve insana ivme kazandırmaktır. Bu nedenlerle Irak Türkmen gazeteciler Cemiyeti olarak 18 Nisan 2014 tarihinde Kerkük’te yapmış olduğumuz çalıştay’da “Kerkük deklarasyon” unda alınan kararda Türkmen Gazetecilerine Türkmen Basın mensuplarına ve Kuruluşlara “Ata Terzibaşı Teşvik Ödülü” ve “Kutsizade Hizmet Ödülü” yanısıra Onur ödülleri verilmesi kararı alınmıştır. Bu Ödüller Cemiyetin Ocak 2016 tarihindeki ikinci çalıştayında masaya yatırıldı ve oybirliğiyle cemiyetin 30 üyesi tarafından farklı kategorilerde medya kuruluş ve gazeteciler verilmek üzere seçimle tespit edildi. Dolayısıyla da Kurultayda Ödüller sahiplerine dağıtıldı. Ancak bazı Seviyesi ve tutarsız kişilerin tavırları sanki bu toplantının içeriğini hiç bilmemiş gibi davranması ortalığı karıştırmaktan başka bir bizim için şey ifade etmedi. Şimdi ödül alanları aşağıya alıyorum.
Kutsizade Türkmen Basını Hizmet Ödülleri:
- Dergilerden: Kardaşlık Dergisi. Bağdat
- Gazetelerden: Türkmeneli Gazetesi. Kerkük
- TV olarak: TERT TV. Kerkük
- Radyo olarak: Türkmeneli TV- Türkmen FM Radyosu
- Elektronik Basın: bizturkmeniz.com. Danimarka
- Gazeteci Kasım Sarıkahya. Bağdat
- Gazeteci Aydın Kerkük.
Ata Terzibaşı Türkmen Basını Teşvik Ödülleri
- Dünya Avcı. Al-Türkmeniye TV
- Ömer Begoğlu. ITC
Türkmen Basını Onur Ödülleri
- İbrahim Ağa Bayraktar
- Mehmet Hurşit Kasap
- Seyit Ahmet İzzettin
- Dışlat Terzi. Erbil
- Ahmet Haşim Muhtaroğlu. Tuzhurmatu
- Haydar Şeyh. Musul
Değerli okurlar, sevgili basın mensupları:
Yukarıda adları zikredilenlerin hangisi basın ve medya ile ilgilenmiyor. Bazı insafsız eleştiriler aldık ki, insanı çileden çıkaracak kadar haksız, yersiz… Bir de Türkmen Basına sadece yukarıdaki ödül alanlardan ibaret değil ki, bu kongrede bu kurum ve medya mensuplarına ödül verildi. Önümüzdeki yıl başkalarına elbette ki muhakkak başkalarına verilecektir. Biz tüm ödülleri bir kongrede verir isek eğer peki diğer toplantılarda kimlere ödül vereceğiz. Bu konu da tartışılan konulardan en önemlisi idi.
Teşekkür belgelerine gelince; bu da plaketler gibi uzun bir süre konuşuldu. Aslında hiç konuşulması gereken bir konudur. Kongrenin düzenlemesinde emeği geçen, katılan, katkıda bulunan ve yakından uzaktan destek veren her kese manevi değer olarak verilen bir kağıt parçasından ibarettir. Ama o kağıt parçasının içeriği ve manevi değer altınlarla ölçülmez bir değerdir. Bu teşekkür belgelerinin dağıtılması yukarıda anlattığımızın dışında her hangi bir kriteri yoktur. Bunu bile eleştiri konusu yapanlar oldu. Bu konu da önemsiz ve bilgisiz olanlarca kendilerine dert ettiler.
Temenniler…!
Irak ve Türkmen Basın Bayramının yıldönümü dolayısıyla bu konuları kaleme almak ve bazı eleştirilere gerekli cevapları vermek belki de bazılarını rahatsız edebilir. Ama gerçekler bunlardan ibarettir. Yapılacak çok şeyler var. Ama ne iş yapan ne de iş yapana destek var. Ancak bazıları “destek olacaklarına köstek” oluyorlar. Kıskançlık ve dedikodu, üç yüzlülük, bukalemun özelliklerini taşıyanlar ahlaktan, bilgiden ve insanlıktan yoksun, nasiplerini almayanlardır ki, toplumun bu zor günlerinde ortaya nifak tohumları ekip, kendi çıkarları doğrultusunda hayal ettikler gibi davranmak hiçte erkekliğe sığmayan bir davranıştır.
Temennim bu insanlar Türkmen toplumuna yararlı olma yollarını araştırsınlar, kıskançlıktan uzak, birlik ve beraberlik, alçak gönüllülük algısını itibar almamalıdırlar. Bu süreçten geçiyoruz ki, bize bizden başka kimse yaramaz…
Genel olarak Irak ve özel olarak ta Türkmen Basın mensupları da bu iyi özelliklere sahip olmalıdırlar. Çünkü onlar toplumun aydın insanlarıdır. Yönlendirici, birleştirici, barışçı ve gerçekçi olmaktan başka şanslarının olmadığını düşüncesiyle hepinizi tebrik eder, Allah bayramımızı kutlu ve mutlu etsin. Şehit düşen Basın mensuplarına da Allah’tan rahmet ve mağfiret temenni dileklerimi sunarım.