IRAK TÜRKMEN SÖZLÜ HALK EDEBİYATINDA
HORYATIN EDEBÎ VE MUSİKİ YAPISI
Sermet Mehdi Tuzlu
Giriş
Var olabilmek! Hele ki zamanımızın, menfaatleri uğruna binlerce insanın hayatını
bir anda yok edebilecek, uygarlık adı altında asıl uygarlıkları hiç tereddüt etmeden ve
herhangi bir “insanlık” kaygısı duymadan silebilecek, her alanda sömürgeci olan güçlerin
gölgesi altındayken dahi yaşamak bir milletin veya bireyin en temel hakkıdır. Oysa Irak
Türkmenlerinin kaygısı, dilleriyle, ellerindeki kültürel miraslarıyla ve horyatlarıyla
yaşamaktır. En temel hakkına bile özgürce sahip olmasına izin verilmeyen bu toplumun
isyanları, sitemleri, kederi ve acısı ancak horyatlar aracılığıyla dile gelmektedir. Irak’taki
Türkmenler arasında göz ardı edilemeyecek bir öneme sahip olan horyat, mazmunları ve
içeriği bakımından bu topluluğu, duygu, düşünce, gelenek, görenek ve dil çerçevesinde en
iyi şekilde ifade eden bir unsurdur. Irak Türkmenleri uzun zamandan beri diğer milletlerin
baskısı altında olduğu için düşüncelerini, isteklerini ve şikâyetlerini çeşitli ortamlarda dile
getirme ihtiyacı duymuşlardır.
Dinî ortamlar, bu ifade ihtiyacı için önceleri açık bir
mekân niteliği taşırdı ve yapılan haksızlıklar ile bunlara duyulan sitemler bu ortamlarda
horyatların içine gizlice sıkıştırılıp söze dökülürdü. Bugün eski dönemlerde olduğu gibi
söylenecekler için bir gizlilik ihtiyacı duyulmamakta ancak mekân konusunda sıkıntılar
yaşanmaktadır. Çünkü bugün Irak’ta Türkmenlerin yaşadığı birçok bölge ve dolayısıyla
yapılan birçok etkinlik baskı altında tutulmaktadır. Özellikle Irak Türkleri arasında
doğan, olgunlaşan ve onların kültürel açıdan en zengin varlığını oluşturan hoyratların,
özellikle Kerkük yöresinde yaygın olduğu, zamanla diğer Türk yörelerine de yayıldığı
düşünülmektedir.
Türkiye’de de Doğu ve Güneydoğu Bölgelerinde yer alan Urfa, Elazığ,
Diyarbakır, Kars ve Erzurum illerinde hoyrat geleneğinin yaşadığı görülmektedir. Ustaçırak
eleneğiyle yeni kuşaklara aktarılan hoyrat; eğlencelerde (Atışma Geleneği), Toylarda
(Düğünlerde), Mevlütlerde, Yaslarda (Matem Törenlerinde), Leylelerde
(Ninnilerde), Çéyxanelerde (Kahvehanelerde), Tekkelerde, Radyo ve Televizyonda,
Çöllerde, Harmanlarda, Yollarda, Çarşıda ve Sanat İşlerinde kısaca Irak Türkmenlerinin
hayatının hemen her alanında önemli yer tutmakta ve bu gelenek günümüzde de
canlılığını korumaktadır. Devamı için tıklayınız